فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) ابزاری برای مدیریت جامع حوزه های آبخیز

با سلام خدمت دوستان عزیز .آیا با AHP آشنا هستید ؟ AHP در اقع یک فرایند تحلیل سلسله راتبی است که به شما امکان میدهد تا گزینه های خود را رتبه بندی کنید و یا بهترین زینه را انتخاب نمایید . برای مثال فرض کنید  چند لایه GIS عوامل موثر بر وقوع حرکات توده ای دارید . شامل ( لایه های شیب، جهت شیب، فاصله از رودخانه، زمین شناسی و ...) برای اینکه بتوانید تشخیص دهید که کدام یک از لایه ها تاثیر بیشتری بر وقوع حرکت توده ای دارند از AHP استفاده میکنید  . در مرحله اول شما مقایسه زوجی انجام میدهید .یعنی هر یک از لایه ها را با هم مقایسه میکنید و از 1-9 رتبه بندی مینمایید  . برای مثال فرض کنید شما به طور تجربی میدانید که شیب نسبت به جهت شیب از  اهمیت بیشتری در حوزه آبخیز مورد مطالعه شما دارد . امتیاز دهی اولیه بستگی به تجربه شما و مطالعات اولیه دارد. پس ما به شیب امتیاز مثلا 5 و جهت شیب 1 میدهیم .یعنی شیب 5 برابر بیشتر از جهت شیب اهمیت دارد . این عمل در ماتریسی به نام ماتریس مقایسات زوجی انجام میشود. به ترتیب برای دیگر لایه ها هم این کار را انجام میدهیم سپس با استفاده از نرم افزار های موجود ، ضریب هایی به دست میاید که نشان دهنده میزان اهمیت هر یک از لایه ها است . پس از به دست آمدن ضرایب اقدام به پهنه بندی میکنیم .این یک مثال بسیار خلاصه بود و در عمل شما باید ضرایب مختلفی را به دست آورید .

AHP تنها در این مثال ختم نمیشود بلکه در هر تصمیم گیری که شما با معیار های زیاد سر و کار دارید میتواند استفاده شود. برای مثال مدیریت جامع حوزه های آبخیز . برای دانلود مقاله ای در این زمینه به لینک زیر مراجعه نمایید

مدیریت جامع حوزه های آبخیز و AHP

همچنین در صورت علاقه میتوانید کتاب فرآیند تحلیل سلسله مراتبی نوشته دکتر سید حسن قدسی پور را مطالعه نمایید .

شبکه عصبی

شبكه‌هاي عصبي را مي‌توان با اغماض زياد، مدل‌هاي الكترونيكي از ساختار عصبي مغز انسان ناميد. مكانيسم فراگيري و آموزش مغز اساساً بر تجربه استوار است. مدل‌هاي الكترونيكي شبكه‌هاي عصبي طبيعي نيز بر اساس همين الگو بنا شده‌اند و روش برخورد چنين مدل‌هايي با مسائل، با روش‌هاي محاسباتي كه به‌طور معمول توسط سيستم‌هاي كامپيوتري در پيش گرفته شده‌اند، تفاوت دارد. مي‌دانيم كه حتي ساده‌ترين مغز‌هاي جانوري هم قادر به حل مسائلي هستند كه اگر نگوييم كه كامپيوترهاي امروزي از حل آنها عاجز هستند، حداقل در حل آنها دچار مشكل مي‌شوند. به عنوان مثال، مسائل مختلف شناسايي الگو، نمونه‌اي از مواردي هستند كه روش‌هاي معمول محاسباتي براي حل آنها به نتيجه مطلوب نمي‌رسند. درحالي‌كه مغز ساده‌ترين جانوران به‌راحتي از عهده چنين مسائلي بر مي‌آيد. تصور عموم كارشناسان IT بر آن است كه مدل‌هاي جديد محاسباتي كه بر اساس شبكه‌هاي عصبي بنا مي‌شوند، جهش بعدي صنعت IT را شكل مي‌دهند. تحقيقات در اين زمينه نشان داده است كه مغز، اطلاعات را همانند الگو‌ها (pattern) ذخيره مي‌كند. فرآيند ذخيره‌سازي اطلاعات به‌صورت الگو و تجزيه و تحليل آن الگو‌، اساس روش نوين محاسباتي را تشكيل مي‌دهند. اين حوزه از دانش محاسباتي (computation) به هيچ وجه از روش‌هاي برنامه‌نويسي سنتي استفاده نمي‌كند و به‌جاي آن از شبكه‌هاي بزرگي كه به‌صورت موازي آرايش شده‌اند و تعليم يافته‌اند، بهره مي‌جويد.

یک شبکه عصبی مصنوعی (Artificial Neural Network (ANN))  ایده ای است برای پردازش اطلاعات که از سیستم عصبی زیستی الهام گرفته شده و مانند مغز به پردازش اطلاعات می پردازد . عنصر کلیدی این ایده ، ساختار جدید سیستم پردازش اطلاعات است. این سیستم از شمار زیادی عناصر پردازشی فوق العاده بهم پیوسته تشکیل شده(neurons)که برای حل یک مسأله با هم هماهنگ عمل می کند.ANN ها ،نظیر انسانها ، با مثال یاد می گیرند . یک ANN برای انجام وظیفه ای مشخص  ، مانند شناسایی الگو ها و دسته بندی اطلاعات ، در طول یک پروسه یاد گیری ، تنظیم می شود . در سیستم های زیستی  یاد گیری  با تنظیماتی در اتصالات سیناپسی که بین اعصاب قرار دارد همراه است . این  روش ANN ها هم می باشد.

چرا از شبکه های عصبی استفاده می کنیم؟

شبکه های عصبی ، با قابلیت قابل توجه  در استنتاج معانی از داده های پیچیده یا مبهم ، برای استخراج الگوها و شناسایی روشهایی که آگاهی از آنها برای انسان و دیگر تکنیک های کامپیوتری بسیار  پیچیده و دشوار است  به کار گرفته می شوند. یک شبکه عصبی تربیت یافته می تواند به عنوان یک متخصص در مقوله اطلاعاتی ای که برای تجزیه تحلیل به آن داده شده به حساب آید.از این متخصص می توان  برای بر آورد وضعیت های دخواه جدید و جواب سؤال های " چه می شد اگر "  استفاده کرد.

مزیتهای دیگر آن شامل موارد زیر می شود :

یادگیری انطباق پذیر: قابلیت یاد گیری نحوه انجام وظایف بر پایه اطلاعات داده شده برای تمرین وتجربه های مقدماتی .

سازماندهی توسط خود: یک ANN می تواند سازماندهی یا ارائه اش را ، برای اطلا عاتی  که در طول دوره یادگیری در یافت می کند، خودش ایجاد کند.

عملکرد بهنگام(Real time ) : محاسبات  ANN  می تواند بصورت موازی انجام شود، و سخت افزارهای مخصوصی طراحی و  ساخته شده است که می تواند از این قابلیت استفاده کند.

تحمل اشتباه بدون ایجاد وقفه در هنگام کد گذاری اطلاعات : خرابی جزئی یک شبکه منجر به تنزل کارایی متناظر با آن می شود اگر چه تعدادی از قابلیت های شبکه ممکن است حتی با خسارت بزرگی هم باقی بماند.

از کاربردهای شبکه عصبی میتوان به تشخیص خطر ریسک در محیط زیست و منابع طبیعی اشاره نمود.

برای مثال در پهنه بندی حرکات توده ای از این روش استفاده میشود . شما دوست عزیز میتوانید مقالات بسیاری در ضمینه کاربرد شبکه عصبی در آبخیزداری جستجو کنید . همچنین کتاب طراحی شبکه های عصبی نوشته هاگان ، ترجمه سید مصطفی کیا انتشارات کیان رایانه میتواند شروع خوبی برای یادگیری شبکه عصبی باشد .

دریاچه ارمیه

دریاچه ارمیه معضل زیست محیطی اخیر کشور که با نگرانی  شدید مردم ارمیه همراه است رفت تا رنگ و بوی سیاسی هم به خود بگیرد

مردمی که علاوه بر از دست دادن منبع در آمد از این دریاچه نگران نمک زاری خواهند بود که در آینده نه چندان دور زندگی را بر آنها سخت و یا شاید غیر ممکن خواهد کرد

دریاچه ای که به عنوان سومین دریاچه آب شور جهان در حال خشک شدن است

و ۶۰ درصد آن خشک شده است

طرح احیای دریاچه ارمیه دولت راه به جایی نبرد

مهم ترین دلیل خشک شدن دریاچه ارمیه بهم خوردن بیلان آب ان است

حدود ۵۰ صد بر روی رودخانه هایی که به آن می ریخت نتیجه به غیر از خشک شدن دریاچه ارمیه در پی نداشت.

مسائل زیست محیطی مسائلی نیست که به توان با آنها مانورهای تبلیغاتی داد

هر کار اشتباهی دیر یا زود گریبانگیر خواهد شد

سد نیز این راه را می پیماید

راهی که بر خلاف توصیه کارسناسان محیط ریست بر روی دریاچه ارمیه ایجاد شد به تسریع روند خشک شدن ان سرعت داد

و شاید سریع ترین راهی که بتوان از مشکلات بیشتر جلوگیری کرد باز کردن سد برای جاری شدن آبهای پشت سد به این دریاچه است

 

به امید روزهای سر سبز و بهتر برای کشورمان

 

 

مهندسی رودخانه

تنظیم آبدهی رودخانه

ممکن است جهت جلوگیری از خسارت طغیان رودخانه با احداث مخزنهایی مقداری از آب رودخانه را در موقع طغیان جمع اوری کرد و در مواقع کم آبی به تدریج آن را به رودخانه برگشت داد.

 

اصلاح مسیر و بهسازی رودخانه

هدف کلی از اصلاح مسیر و بهسازی رودخانه  شکل بخشیدن به جریان آب رودخانه در یک مقطع مشخص و کنترل شده می باشد

جهت حصول به این منظور  تغییراتی در مقاومت جریان ، عرض رودخانه ، شیب رودخانه ، عمق رودخانه و نیز دانه بندی مواد بستر رودخانه به شرح زیر انجام می گیرد

تغییر در قاومت جریان  : برای یک دبی معین ، چنانچه تغییر در زبری رودخانه ، از طریق حذف گیاهان و درختان و بر داشتن موانع و بارهای رسوبی و امثال آن داده شود ، در میزان عمق و شیب رودخانه تاثیر خواهد گذاشت.

تغییر در عرض رودخانه : با تغییر در عرض رودخانه ، به هر وسیله مثلا با احداث دیواره های ساحل و یا احداث یک سری اپی ، می توان متوسط عرض بستر را کاهش داد تا در نتیجه ، برای یک آبدهی و شیب معین ، مقدار عمق جریان افزایش یابد و مقدار بار کف زیاد شود و ممکن است باعث آب شستگی گردد

تغییر در شیب رودخانه : چنانچه برای یک آبدهی معین ، شیب رودخانه ، در اثر اصلاح مسیر و کاهش ضریب مارپیچی ( از طریق حذف پیچ و خم ) افزایش یابد ، در نتیجه عمق جریان کاهش می یابد و بار کف ، زیاد و آب شستگی گسترده می شود.

تغییر در عمق رودخانه : در صورتی که مقدار آبدهی و عرض بستر ثابت فرض می شود و عمق رودخانه ، در اثر لایروبی و یا حفاری بستر ، افزایش یابد ، موجب کاهش رسوب و بار کف می شود و در نتیجه آب شستگی کم می گردد. البته محل لایروبی شده بر اثر رسوب گذاری به حالت اولیه بار می گردد.

تغییر در دانه بندی مواد بستر رودخانه : میزان بار کف ، تابعی از متوسط اندازه  مواد بستر می باشد. چنانچه مقدار آبدهی با شیب بستر افزایش یابد ، بار کف کاهش می یابد ( آب شستگی کمتر می شود) . این تغییر در دانه بندی بستر در پایین دست تغییراتی به وجود می اورد . در هر حال ، هدف کم کردن بار کف و در نتیجه کم کردن آب شستگی می باشد. البته در رودخانه های با بستر شنی ، چنانچه انرژی اضافی جریان آب ، باعث آب شستگی می باشد . البته در رودخانه های با بستر شنی ، چنانچه انرزی اضافی جریان آب ، باعث آب شستگی لایه سطحی می گردد ، معمولا لایه زیر سطحی ریز تر بوده و در مقابل جریان قرار گرفته و در نتیجه بار کف افزایش یافته و آب شستگی در این لایه و در دیواره ها تشدید می یابد ، که عاقبت به ناپایداری دیواره ها می انجامد.

 

روشهای اصلی برای عملیات اصلاح رودخانه

اصلاح مقطع رودخانه

اصلاح طولی رودخانه

اصلاح و بهسازی آبراهه ها

 

ادامه مباحث به صورت ساختمانی هست

مطالب ارائه شده مقدمه در این بحث بود که علاقه مندان می توانند ادامه مباحث را در کتابهای آبخیز داری

مانند کتاب آبخیز داری دکتر حجت الله ضیایی

و به صورت گذاری در کتابهای ژئو مرفولوژی و هیدرولوژی دنبال کنند.

پایان

مهندسی رودخانه

راهکارها جهت تعیین حریم بندی گستره های سیل گیر در رودخانه

با به کار گیری روشها و ایجاد تاسیسات مناسب ، از قبیل اقدامات احتیاطی اصلاح مسیر رودخانه ها ، احداث تاسیساتی نظیر مخازن کنترل سیل ، خاکریزها و دیواره های سیل بند و امثال آن اثرات سیلاب را می توان کنترل نمود. در تمام موارد ، پیش بینی ارتفاع سیل در محلهای بحرانی و مشخص در مسیر رودخانه مهم است.

در هنگام طغیان سیل ، دبی جریان رودخانه افزایش می یابد ، و در نتیجه عمق آب و حجم آب زیاد می شود . تعیین مناطق پر خطر با استفاده از روابط تجربی هیدرولیکی و هیدرو لوژیکی و بررسی خصوصیات هندسی رودخانه امکان پذیر می باشد.

که روابط ان در کتاب اصول مهندسی آبخیزداری از دکتر حجت الله ضیایی و هیدرولوژی موجود است.

اصلاح جریان در رودخانه های بزرگ

در رودخانه های بزرگ ، طغیان باعث بالا آمدن آب و فراگیری اراضی مجاور رودخانه می گردد . در صورت امکان با افزایش سرعت جریان آب رودخانه ، می توان مانع از بالا آمدن سطح آب در ان گردید.

با کاهش دادن اصطکاک بین دیواره ها و کف ، از بین بردن پیج و خم های رودخانه و کاهش طول مسیر ،شیب طولی و سرعت افزوده می گردد.

روشهای دیگری نیز برای جلوگیری از بالا امدن آب در رودخانه در اثر طغیان  وجود دارد. از جمله ی این روشها لایروبی بستر رودخانه ، تعریض رودخانه و بزرگ کردن سطح مقطع جریان ، از بین بردن موانع طبیعی نظیر برداشت تخته سنگ های بزرگ از بستر و عوامل مصنوعی نظیر پایه ی پلهای قدیم و دیواره های قدیم می باشد . با این اعمال سرعت جریان رودخانه افزایش می یابد و در نتیجه از بالا امدن سطح اب در رودخانه جلوگیری می شود.

کم کردن جریان اب رودخانه های بزرگ از طریق پخش و ذخیره ی آب در اراضی

 انحراف قسمتی از آب رودخانه های بزرگ

جهت جلوگیری از بالا آمدن سطح آب در رودخانه ها در اثر طغیان ، می توان با ایحاد کانال انحرافی ، قسمتی از آب رودخانه را در کانال وارد کرد و دوباره در قسمت پایین تر آن آب را وارد رودخانه نمود.

این روش نیاز به دقت و احتیاطهای لازم دارد، چون انحراف قسمتی از آب رودخانه ، ممکن است تغییراتی در رژیم رودخانه به وجود آورد.

حفاظت موضعی با ایجاد سد

یکی دیگر از روشهای جلوگیری از بالا امدن سطح آب رودخانه های بزرگ ، بالا امدن دو طرف رودخانه با خاکریزی به موازات آن می باشد. در نتیجه در مواقع طغیان ، از پخش آب رودخانه به مزارع و زمینهای اطراف جلوگیری می شود. این نوع عملیات حفاظتی ، بیشتر در جلگه ها و اراضی مسطح امکان پذیر است . این نوع سدها به دو روش زیر ایجاد می شود:

الف ) سدهایی که آب از روی آن ها عبور نی کند و آب روی اراضی سر آب سد پخش می گردد . این نوع سدها را سدهای غرق شده گویند.

پخش آب بر روی اراضی سد سرآب سودمند می باشد ؛ زیرا گل و لایی که در رودخانه در اراضی باقی می گذارد ، رسوبت زمین را افزایش می دهد و باعث تقویت زمین می گردد.

ب ) روش دیگر ، احداث سدهایی است که هیچ گاه آب از رئوی ان ها عبور نخواهد کرد . این سدها را سدهای غرق نشدنی گویند.

مهندسی رودخانه

مهندسی رودخانه شامل تمام مراحل برنامه ریزی ، طراحی و اجرا و بهره برداری از عملیات مختلفی است که به منظور بهبود وضعیت رودخانه و در جهت استفاده بهتر از ان اعمال می گردد. به عبارت دیگر مهندسی رودخانه شامل برنامه ریزی و طرح و ساخت و بهره برداری از انواع طرحهایی است که به جهت اصلاح مسیر رودخانه و بهبود شرایط رودخانه با توجه به محیط زیست به کار می رود

رودخانه از مجموعه آبراهه هایی تشکیل شده ، که در سطح یک آبخیز ، عمل تخلیه رواناب را به عهده دارند.

سه نوع رودخانه داریم

رودخانه های فصلی ، سیلابی و دایمی

هر چه رودخانه های یک آبخیز ، تکامل یا فته تر باشند ، تخلیه رواناب از ان حوضه ، بهتر و ساده تر انجام می شود.

در هیدرولوژی ، شاخص های متداول برای سنجش درجه تکامل رودخانه های آبخیز وجود دارد. این شاخصها عبارت است از تراکم شبکه ی آبراهه ها و رده ی رودخانه  اصلی در نقطه تمرکز به نسبت انشعاب رودخانه .

آب حاصل از بارندگی ها و ذوب برفها در سطح زمین آبخیز ، بر حسب شیب و سایر شرایط جاری شده و این آب جاری سطحی ، مقداری مواد خاکی و ماسه های ریز و درشت و گاهی شن و سنگهای ریز و درشت را با خود حرکت داده و به پایین دست حوضه انتقال می دهد.

رودخانه های طبیعی هرگز دارای شکل منظم در سطح و عمق نمی باشند.

تغییرات حاصل از جریانات رودخانه ها در سطح و در عمق و انحنای رودخانه ها و اصلاح آنها ، در مهندسی رودخانه مورد مطلعه قرار می گیرند.

تخریب کناره های بستر ، معمولا در مواقعی اتفاق می افتد که کناره های بستر ، از تراس های قدیمی تشکیل شده باشد .آب پای این کناره ها را می شوید و کم کم به صورت دیواره ی عمومی در می آورد.ممکن است هم چنین کنارههای بستر دارای لغزش دامنه ای باشد و هر چه پای آن بیشتر شسته شود ، شدت لغزش آن افزایش یابد . ئر مواقع بروز طغیان به علت بالا رفتن سطح آب در رودخانه و کم شدن شیب طبیعی آن در کناره ، به سهولت لغزش صورت می گیرد. پس از فرو نشستن طغیان ، آب جذب شده در خاک ، به سوی رودخانه برگشت می شود در نتیجه باعث تخریب و ایجاد حفره های عمیق در کناره های بستر می گردد. فرسایش به چند عامل از قبیل جنس زمین ، قابلیت نفوذ خاک ، مقدار رطوبت و پوشش گیاهی بستگی دارد.

اقدامات لازم جهت تنظیم رودخانه ها ، بایستی پس از انجام مطالعات هیدرولوژیک مهندسی رودخانه صورت پذیرد.

شیب طولی در رودخانه هایی که وضع ثابتی به خود می گیرند ، منظم است و معمولا بسترها شکل شلجمی دارند.

در در رودخانه  های در حال تغییر ، ممکن است شیب ، در نقاطی تغییر کند. این نقاط مربوط به طبقات سنگ بستر رودخانه و یا مربوط به محل تلافی شعبه های مهم هستند.

دستورالعمل مطالعات فیزیوگرافی در حوضه های آبخیز

دستورالعمل مطالعات فیزیوگرافی در حوضه های آبخیز

فایل زیر حاوی دستورالعمل مطالعات فیزیوگرافی است که حتما باید در  طرح های آبخیزداری انجام شود .

توصیه میکنم این فایل را دانلود و با دقت مطالعه فرمایید .

دانلود

اخبار حوزه آبخیز ژانویه 2011 از وبسایت EPA

سلام دوستان 
توجه داشته باشید که EPA بیشتر تاکید بر کیفیت آب دارد.

USDA Seeks New Project Proposals to Improve Water Quality in Mississippi River Basin USDA Expands Initiative to Include South Dakota; Proposals due January 28, 2011
2) U.S. EPA Sustainable Chesapeake: A Collaborative Approach to Urban Stormwater Management
3) The Green Prize in Public Education
4) 2011 NMFS-Sea Grant Fellowships in Marine Resource Economics
5) Residential Homebuilder Settles Clean Water Act Violations in 21 States
6) EPA Completes Research to Inform Development of New Recreational Water Quality Criteria
7) Clearinghouse for Dam Removal Information as a Watershed Restoration Resource
8) Nonpoint Source Outreach Toolbox
9) Nitrogen and Phosphorus Pollution and Harmful Algal Blooms in Lakes
10) The Appalachian Coal Country Team and Western Hardrock Watershed Team
11) Using WinSLAMM to Meet TMDL, LID, and MS4 Stormwater Requirements
12) 2011 Land Grant and Sea Grant National Water Conference

13) National Green Infrastructure Conference 2011

14) International Conference on Stormwater and Urban Water Systems Modeling

کنترل فرسایش کناری - قسمت اول

با سلام . با مطلبی جدید درباره کنترل فرسایش کناری درخدمت شما دوستان هستم .

کنترل فرسایش کناری :

عوامل اصلی که در تثبیت دیواره  رودخانه موثر میباشند به نحوی هستند که چنانچه بدون توجه به آنها اقدام به عملیات تثبیت و حفاظت نماییم موفقیت پروژه دچار تردید خواهد بود . به طور کلی در طرح های ساماندهی حاشه رودخانه دو اصل کلی باید رعایت شود .

1- در انتخاب راستای عملیاتی نمودن پروژه از شکل کلی رودخانه در یک بازه طولانی تبعیت شود .

2- سطح مقطع هندسی جدید ایجاد شده که شامل شیب ، درجه انحنا ، ابعاد سطح مقطع رودخانه می شود ، سبب تغییر زیادی  در بیلان دبی - رسوب رودخانه در بازه مورد عمل نشود .

بر این اساس عوامل موثری که در طراحی به منظور حفاظت و تثبیت رودخانه باید حتما قبل از اجرای پروژه مد نظر قرار گیرد به شرح زیر است :

1- راستای رودخانه :

تنظیم راستا و امتداد دیواره ها نسبت به محور مناسب باید مد نظر قرار گیرد به نحوی که از ایجاد بازه های مستقیم با انحنای بسیار کم بایستی به طور جدی اجتناب شود چون تمایل خطوط جریان به مارپیچی شدن سبب اعمال نیروی اضافی از کناره رودخانه و در نهایت تخریب آن میشود .در این حالت رودخانه در یک مسیر مارپیچی توسط سری پیچ های ملایم و معکوس با انحنای زیاد و صاف شکل داده میشود . به نحوی که خطوط جریان بدون اجاد جریان های ثانویه و یا گرداب ها به راحتی از یک پیچ به پیچ پایین دست هدایت شود.

بقیه در ادامه مطالب ..

ادامه نوشته

کاربرد GIS در بررسی و مطالعه پدیده سیلاب

نخستین فعالیتها در مورد کاربرد GIS درمطالعه پدیدة سیلاب به اوایل دهة 1980 میلادی بر می‌گردد. که اولین کارها در این زمینه با آنالیز DEMها (شبکه‌های منظم مربعی از داده‌های ارتفاعی) برای کاربردهای هیدرولوژیکی شروع شد. آقایان Ocallaghin و Mark در سال 1984 و Jenson و Domingue در سال 1988 روشهایی را برای پر کردن فرو رفتگیها و پستی‌های DEMها به منظور تعیین جهت جریان و تجمع آن ارائه دادند که این امر منجر به تعیین اتوماتیک یک حوزه آبخیز و شبکة زهکشی آن شد. متأسفانه استفاده از مدل ارتفاع رقومی یا DEM برای آنالیز هیدرولیکی رودخانه‌ها چندان مناسب نمی‌باشد، چرا که این مدل در توصیف عوارض پیچیده بصورت ضعیفی عمل می‌کند. از این رو برای مدل کردن هیدرولیکی مجاری رودخانه‌ها مدل شبکه نامنظم مثلثی یا TIN پیشنهاد شد. مدل TIN دارای یک ساختار شبکه‌ای مثلثی است که مختصات تک‌تک رئوس مثلثهای آن (x,y,z) مشخص بوده و به این نحو توپوگرافی زمین را نمایش می‌دهد. این مدل به خاطر ساختار منحصر به فردش قادر است که تمامی جزئیات عوارض را چه در مکانهای با عوارض پیچیده و متراکم مانند رودخانه‌ها و چه در مکانهایی با عوارض اندک و کم تراکم مانند شیب ملایم دشتها، به خوبی نمایش دهد.

در سال 1991 آقایان Djokic و Maidement از مدل TIN برای مدل کردن زهکشی سیلاب در یک محیطی شهری استفاده نمودند. ایشان در پی تحقیقات دیگری در این زمینه، بیان داشتند که استفاده از مدل TIN برای تعیین پارامترهای تخمین جریان و دبی طراحی بسیار مفید و مؤثر می‌باشد. با توسعه روزافزون نرم‌افزارهای GIS و تنکیکهای دورسنجی امکان مدل شدن پدیدة سیلاب چه در محل شکیل‌گیری آن یعنی حوزه آبخیز و چه در محل جریان و پخش آن یعنی رودخانه و سیلابدشت آن، بصورت دقیق‌تر فراهم شده است.
وهابی (1376) به منظور مقایسه روش SCS و موج سینماتیک در برآورد دبی اوج هیدروگراف سیل در حوزه آبخیز طالقان از مدل HEC-1 استفاده کرده است. نتایج بدست آمده از کاربرد روش SCS و موج سینماتیک در مدل نشان داد که روش SCS با خطای نسبی کمتر از 11 درصد دبی‌های اوج رویدادهای مورد نظر را بهتر از روش موج سینماتیک برآورد می‌کند. به عبارت دیگر روش موج سینماتیک از دقت و کارآیی بالاتری برخوردار است. نامبرده با استفاده از سیلابهای برآوردی و کاربرد مدل MIKE11 نسبت به پهنه‌بندی خطر سیل در رودخانه طالقان اقدام نموده است. هر چند طالقان رود در حوضه کوهستانی جریان داشته و به لحاظ شیب زیاد دامنه‌های مشرف به رودخانه، مسیر انتخابی دارای شرایط مطلوبی جهت نمایش تغییرات پهنه خطر سیل در دوره بازگشتهای مختلف نبوده است ولی سطوحی از اراضی زراعی و باغی در دوره بازگشتهای بالا در معرض خطر غرقاب شدن جریانات سیلابی قرار می‌گیرند.
کیانی (1378) در پژوهشی که انجام داد پس از اشاره به انواع روشهای ترسیم منحنی‌های همبارش، نقش پارامترهای مکانی ـ فضایی را در تحلیل این منحنی‌ها با توجه به وضعیت منطقه مورد بررسی و ارزیابی قرار داد. تعداد ایستگاههای مورد تحلیل نهایی در این پژوهش پس از بازسازی و حذف برخی از ایستگاهها به 20 ایستگاه سینوپتیک و کلیماتولوژی براساس دورة آماری 30 ساله رسید.
وی در این تحقیق نشان داد که با بهره‌گیری از مدلهای ریاضی و آماری و تکنیک GIS می‌توان دقت نتایج را افزایش داد. لازم بذکر است که پیش از این نقشه‌های منحنی همبارش بصورت دو بعدی بر روی کاغذ ترسیم و محاسبه می‌شدند، اما در این مطالعه منحنی‌های همبارش براساس مدل واقعی ارتفاع زمینی (DEM)، و محاسبات ارتفاع بارش بصورت رستری (Raster) بر روی مدل سه بعدی منطقه مورد مطالعه محاسبه شد. از مهمترین محاسن این تکنیک می‌توان اعمال فرمولها و معادلات مختلف بارش (گرادیان، فازی و ...) بر سطح واقعی زمین بر حسب سیستم جهت‌ها را نام برد. و در صورت وجود تجهیزات و امکانات لازم طراحی شبکه‌های هوشمند (فازی) در قالب GIS پویا (دینامیک) می‌تواند عملی شود. علاوه بر آن نقش جهتهای توپوگرافی نیز در تحلیل مدل سه بعدی منطقه بصورت 3 سیستم جداگانه مورد بررسی قرار گرفت.
خسروشاهی (1380) به منظور تعیین نقش زیر حوضه‌های آبخیز در شدت سیل‌خیزی حوضه دماوند در تحقیقی از مدل هیدرولوژیکی Hec-HMS استفاده نموده است. وی در آن پژوهش به دنبال ارائه روشی بوده است که با استفاده از مدلهای ریاضی هیدرولوژی می‌توان ضمن در نظر گرفتن اثرات متقابل عوامل مؤثر بر سیل‌خیزی، مناطق خطرساز و سیل‌خیز را در داخل حوضه تعیین نموده و به عبارتی شدت سیل را در هر یک از زیرحوضه‌ها و یا واحد هیدرولوژیکی اولویت‌بندی نمود.
برای این منظور ابتدا حوضه مورد مطالعه به تعدادی زیر حوضه (7 زیرحوضه) تقسیم شد، سپس خصوصیات فیزیکی حوضه و زیر حوضه‌هایش با استفاده از GIS تعیین گردید. با تعین داده‌های مورد نیاز، هیدروگراف سیل طراحی برای هر یک از زیرحوضه‌ها و کل حوضه از طریق اجرای مدل Hec-HMS بدست آمد. با مدنظر قرار دادن دبی اوج زیرحوضه‌ها و براساس تعریفی که برای شاخص سیل خیزی در این تحقیق پیشنهاد شده، در هر بار اجرای مدل به تفکیک اثر هر یک از زیر حوضه‌های از روندیابی داخل حوضه حذف و مقداری برای خروجی حوضه بدون مشارکت زیرحوضه مربوطه محاسبه گردید. بدین طریق میزان مشارکت هر یک از زیرحوضه ها در هیدروگراف سیل خروجی حوضه بدست آمد و اولویت‌بندی زیرحوضه‌ها با توجه به سهم مشارکت هر یک از آنها در تولید دبی خروجی حوضه انجام شد. محاسبات حاصل از اجرای مدل نشان داد که با روندیابی سیل در آبراهه میزان مشارکت زیرحوضه‌ها در سیل خروجی به بزرگی و کوچکی دبی زیر حوضه و در بسیاری از موارد حتی به مساحت زیرحوضه‌ها بستگی ندارد و زیرحوضه‌هایی که دبی بیشتر داشته‌اند لزوماً مشارکت بیشتری در سیل خروجی ندارند. و به عبارت دیگر زیرحوضه‌ها نوعی رفتار غیرخطی از خود بروز داده‌اند. لازم به ذکر است کلیه مراحل فوق به ازای دوره بازگشتهای مختلف و همچنین تداومهای متفاوت انجام شد و تغییری در اولویت‌بندی زیرحوضه‌ها حاصل نگردید.
با توجه به توضیحات فوق کاربردهای مختلف GIS در پدیده سیلاب عبارتند از:
1- سهولت اعمال تغییرات و اصلاحات
2- امکان نمایش و مقایسه سطوخ مختلف غرقابی
3- نمایش اطلاعات عمق آبگرفتگی
4- افزایش دقت در تعیین مناطق سیلگیر
5- سهولت نگهداری، چاپ و تکثیر اطلاعات

منبع:
پایان نامه کارشناسی ارشد هیراد عبقری، پهنه بندی سیلاب با استفاده از مدل ریاضی و GIS (مطالعه موردی رودخانه جاجرود، تهران), دانشگاه تهران، 1383

واژه نامه علوم آب

با سلام

برای دسترسی به واژه نامه انگلیسی علوم آب به لینک زیر مراجعه نمایید .

واژه نامه 

موفق باشید

کنترل فرسایش بستر رودخانه

هر چند در رودخانه ها در بسیاری از مواقع با تشکیل لایه Armor یا قشر حفاظتی فرآیند فرسایش و گود

افتادگی بستر به طور طبیعی متوقف میشود .در این حالت در بستر هایی که از مصالح شن و قلوه سنگ

تشکیل شده اند ، معمولا این مصالح به صورت جوشن عمل میکنند .

به طور کلی دو اصل اساسی برای کنترل فرسایش بستر وجود دارد :

1- افزایش مقاومت بستر در مقابل نیروی برشی جریان

2- کنترل فرسایش با کاهش پتانسیل انتقال یا افزایش سطح آب

کنترل فرسایش با افزایش مقاومت سطح بستر 

معمولترین روشی که استفاده میشود ایجاد لایه Armor یا قشر حفاظتی است که با استفاده از مصالح سنگی

ایجاد میشود .معمولا این قشر حفاظتی از سه لایه تشکیل شده است که از قسمت های با دیواره رودخانه به

سمت جریان آب ابعاد مصالح افزایش میابد .

بر اساس مطالعات شیدز در این زمینه قطر پایدار مصالحی که استفاده میشود با استفاده از رابطه زیر به دست

میاید :

ِD= 20.2ys  

ِD= اندازه قطر ذرات    s=شیب بازه  y=عمق جریان بر حسب متر

فرمول دیگری توسط Isbash  به شرح زیر ارائه شد :

D=0.0418V²

Maynord  فرمولی را به شرح زیر ارائه نمود :

D₅₀/y ₌ 0.22Fr³

در این فرمول Fr عدد فرود میباشد .

---

خلاصه ای از مدیریت خشکسالی در پنسیلوانیا .برای دانلود این فایل به لینک زیر مراجعه نمایید .

مدیریت خشکسالی در پنسیلوانیا

اهداف آبخیزداری

اهداف آبخیزداری را میتوان به شرح زیر خلاصه کرد :

1- افزایش تولید آب .

2- تامین آب کافی و مورد تقاضای مناطق پایین دست .

3- اصلاح و توسعه جنگل ها ، مراتع و چراگاه ها .

4- اصلاح و توسعه اراضی کشاورزی و افزایش تولید مزارع کوچک و محدود .

5- حفظ و تثبیت کیفیت  استاندارد آب حاصل از آبخیز ها .

6- کاهش فرسایش و خطرات ناشی از بروز سیلاب ها .

معمولی ترین اهداف آبخیزداری :

1- احیا آبخیز با بهره برداری مناسب از زمین و اقدامات نگهداری / حفاظت به منظور کاهش فرسایش

و به دنبال آن افزایش تولید اراضی و درآمد کشاورزان .

2- حفاظت ، بهبود و یا اداره آبخیز به منظور کسب منافع ناشی از توسعه منابع آب

3- اداره آبخیز به منظور کاهش حوادث طبیعی همانند سیل ، خشکسالی و ...

4- توسعه مناطق روستایی به منظور بهبود درآمد مردم و اقتصاد ناحیه

برای رسیدن به اهداف آبخیزداری یک آبخیزدار باید موارد زیر را مد نظر داشته باشد:

1- انتخاب پوشش باتی مناسب برای آبخیز

2- انتخاب روش های مناسب برداشت و جمع آوری محصولات زراعی.

3- انتخاب گونه های مناسب زراعی و طراحی سیستم های مدیریت آن .

4-تعیین و انتخاب محل احداث مخازن ذخیره آب همراه با توصیه امور ساختمانی و مکانیکی

و بیولوژیکی در مناطق سرآب .

5-توسعه آب های سطحی و زیرزمینی برای تامین مصارف آشامیدنی ، صنعتی و کشاورزی .

حوزه آبخیز به عنوان یک سیستم

با سلامی دوباره به دوستان عزیز و با عرض معذرت از اینکه دیر مطلب ارائه دادم .

یکی از مسایل مهم در  تصمیم گیری های یک مدیر برای حوزه آبخیز ، داشتن دید سیستمی به آن حوزه است.

این پست به بررسی نگرش سیستمی در حوزه آبخیز میپردازد .

یکی از فرضیه های مهم در مورد یک حوزه آبخیز شباهت آن به سیستم بازی است که همواره بسوی تعادل و

یکنواختی پیش میرود . در یک سیستم باز ماده و انرژی از طریق محدوده سیستم بداخل سیستم وارد و یا از آن

خارج میشود.انرژی در سیستم باید بطور مرتب تبدیل شود تا سبب تداوم حرکت گردد .در یک آبخیز سطح آن نیز

به عنوان حد سیستم در نظر گرفته میشود که از آن ریزش های جوی وارد سیستم میگردد و ماده معدنی نیز از

داخل سیستم تعیین میشود و در خاتمه مازاد بارشسیستم را از محل دهانه خروجی ترک مینماید .

برنامه کاری آبخیزداری و نحوه استفاده از اراضی که به منظور تولید محصولات کشاورزی ، تولیدچوب از جنگل یا

تولید آب میباشد میتواند همانند برنامه کار یک کارخانه باشد .مدیریت اراضی یک هدف را در بر نمیگیرد بلکه

هدف های متعددی از قبیل تولید چوب ، آب ، علوفه ، حیات وحش و امور تفرجگاهی را نیز مورد نظر قرار میدهد

. با در نظر گرفتن فاکتور های بیوتیکی و غیر بیوتیکی زمین و رابطه پیچیده بین آنها ، پدیده توالی ، توتر و سیر

نزولی جوامع ، تعدد هدف های مدیریت و میل به استفاده بیشتر و بهتر از زمین ما را وادار میکند تا بطور تئوری

برای انجام کار خود محدوده ای انتخاب نماییم تا بتوانیم بخش های مختلف ذکر شده را در آن محدوده با یکدیگر

ترکیب نماییم و روابط آنها را با یکدیگر مشخص کنیم.

اکوسیستم را میتوان  محدوده مورد نظر تلقی کرد . هر اکوسیستم واحد اصلی اجرایی طبیعت است که

موجودات زنده و محیط اطراف آنان را همراه با عوامل فیزیکی در بر میگیرد .در این سیستم موجودات با محیط

اطراف خود در ارتباطند و هر یک خصوصیات دیگری را مورد نظر قرار میدهد و هر دو فاکتور برای تداوم و توسعه

سیستم لازم هستند .

آگاهی از بخش های مختلف تشکیل دهنده اکوسیستم و روابط و اتصالاتی که بین آنها وجود دارد سبب میشود

که ارتباطات بین اکوسیستم را بشناسیم و بتوانیم اثرات هر گونه تغییری را که در سیستم ایجاد میشود درک

کنیم . در برنامه های مطالعاتی همواره حدود یک اکوسیستم معین میشود تا کار بررسی محقق با سهولت

بیشتری انجام گیرد .

ادامه دارد...

منبه : جزوه دکتر ساروی ( منبع امتحان دکتری آبخیزداری)

سد های پلاستیکی

سدهاي پلاستيكي

1– کاملا بر روی یک بستر بتنی خوابیده و امکان عبور جریان را بدون هیچگونه مانعی فراهم نماید . 2 – بطور کاملا ایستاده بصورت مانعی در برابر عبور جریان باشد و یا اجازه عبورآب بصورت سرریز را تامین کند . کارایی این سدها تحت کنترل سیستمهای اتوماتیک و دستی است که به پشتوانه یکدیگر در نظر گرفته شده اند . از مزایای این سدها سهولت نصب و بهره برداری از آنهاست که علاوه بر مدت زمان کوتاه اجرای طرح ، بهره برداری آن نیز بسیار آسان بوده به نحوی که علاوه بر در نظر گرفتن سیستمهای کاملا اتوماتیک جهت کنترل فشار داخلی آن ، یک سیستم کنترل مکانیکی با کارایی بسیار ساده نیز در سیستم کنترل آن قرار گرفته تا از آسیب رسانی به سد جلوگیری شود. لازم به ذکر است که گاهی اوقات رقوم تراز سطح بستر بتنی را از کف رودخانه بالاتر می –سازند تا با این کار باعث افزایش ارتفاع نهایی سد لاستیکی شوند. اتصال سد لاستیکی به بستر بتنی توسط مهارهایی است که به دو صورت انجام می شود : 1 – اتصال یک ردیفه 2 – اتصال دو ردیفه در اتصال یک ردیفه دو لبه لاستیک رویهم قرار گرفته و به بستر بتنی مهار می شوند ، این اتصال شامل یک صفحه فلزی مدفون در بتن ، پیچهای قرار گرفته در بتن و در نهایت یک صفحه نگهدارنده که بر روی بدنه لاستیکی قرار می گیرد می باشد که برای تنظیم آب بندی لاستیک از مهره های مربوطه بر روی صفحات نگهدارنده استفاده می شود . در اتصال دو ردیفه نیز روش نصب به همان صورت است با این تفاوت که دو لبه بدنه لاستیکی به طور مجزا با فاصله مشخصی از یکدیگر قرار می گیرند . مهارهای بکار رفته از جنس آهن گالوانیزه گرم با فولاد ضد زنگ است . این مهارها باید در مقابل نیروهای کششی کاملا مقاوم بوده و بتوانند د ربرابرحداکثر نیروهای طرح به خوبی ایستادگی کنند .معمولا ضریب اطمینان صفحه های مهاری 2 تا 3 انتخاب می شود . از جمله مواردی که در طراحی این سدها نیازمند بررسی است طرح استفاده از نرم افزار مناسب برای طراحی زاویه فراگیری بدنه لاستیکی در دیواره ها در جهت کاهش میزان چروکیدگی بده لاستیکی در مجاورت دیواره های شیبدار و افزایش طول عمر مفید این سدهاست . از دیگر موارد می توان به گزینه های زیر اشاره کرد : 1 – استفاده از میلگردهای آجدار برای ساخت بولتها در جهت افزایش درگیری در بتن و رسیدن به مقاومت کششی بیشتر 2 – طرح تبدیل طول صفحات نگهدارنده از 2 متر به 1 متر برای سهولت حمل و نقل و تسریع عملیات نصب و همچنین کاهش انحنای این صفحات در حین فرآیند جوشکاری 3 – استفاده از شیتهای لاستیکی محافظ بر روی صفحات نگهدارنده برای جلوگیری از زخمی شدن و آسیب بدنه اصلی سد 4 – استفاده از لوله های توزیع هوا در سدهای بادی در جهت توزیع یکنواخت تر جریان هوا در شرایط پر و خالی شدن بدنه اصلی سد 5 – طرح استفاده از اتصالات آکاردئونی در سیستم لوله کشی ( ورود و خروج هوا درسیستم های بادی ) در مناطق دارای درز انبساط * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * پس از طراحی و ساخت یک سد لاستیکی نوبت بهره برداری و نگهداری از آن خواهد شد که این مطلب خود از عوامل موثر در طول عمر یک سد خواهد بود .تجارب موفق و ناموفق استفاده از سدهای لاستیکی نشان می دهد که نامناسب بودن روش بهره برداری موجب کاهش عمر اقتصادی طرح می شود . در این راستا می توان اذعان داشت زمینه های نگهداری از این سدها شامل انجام بازرسی های ماهانه توسط اشخاص متخصص ، باتجربه و کارآزموده می باشد که به بررسی مشکلات احتمالی می پردازند . در کل می توان گفت در کشورهایی که در امر بهره برداری دقت و هوشیاری به خرج می دهند و از افراد دارای صلاحیت برای نگهداری و تعمیر سدهای لاستیکی استفاده می شود ، عمراین قبیل سدها بسیار طولانی و در کشورهایی که در امر بهره برداری چندان مراقبتی نمی کنند معمولا عمر این سدها کوتاه خواهد بود . لازم به ذکر است بهره برداری و استفاده از این سدها بسیار ساده بوده و با آموزش به یک نفر انجام می شود اما چنانچه فرد آموزش دیده ای این کاررا نپذیرد عواملی مانند اشتباه در میزان فشار مناسب سد ، ارتفاع ایستادگی آن در مقابل جریانها و افزایش بیش از اندازه و غیر مجاز ارتفاع آب در بالادست می تواند منجر به آسیب لاستیک سد شود . در پاره ای از موارد نیز شلیک گلوله یا عدم فرهنگ سازی برای افراد عام می تواند باعث ایجاد خسارت و مشکلاتی برای این سدها شود . بنابراین در زمینه بهره برداری این سدها بهتر آن است که این عمل به یک شرکت یا سازمان دارای صلاحیت واگذار شود تا از مشکلات احتمالی تا حد امکان جلوگیری شود . از طرفی با توجه به حساسیت استفاده ازاین سدها برای کشاورزان در فصول کم آبی باید نگهداری از آنان به گونه ای صورت بپذیرد که در این مقع زمانی کوچکترین مشکلی در بهره –برداری از آن پیش نیاید و موجبات اعتراض کشاورزان را فراهم نشود . در کل استفاده از سدهای لاستیکی می تواند دستاوردهای جدیدی در زمینه های مختلف داشته باشد که از جمله آنان می توان به صورت مختصر به موارد زیر اشاره کرد . * با توجه به این مطلب که سازه های صلب از جمله بندهای بتنی و خاکی و ... بدلیل عدم تغییر-شکل در مقابل جریان رودخانه مانع ایجاد کرده و باعث غرقابی اراضی و زمینهای کشاورزی ،فرسایش خاک و خسارت به اهالی منطقه و گاهی خسارت به سد شوند بهتر است از طرح جایگزینی با سدهای لاستیکی در مناطقی که با خطر طغیان احتمالی و غیر عادی مواجه هستند یا می توانند در معرض جریانهای سیلابهای فصلی و ناگهانی قرار گیرند ، استفاده شود . چراکه با توجه به مکانیزم عملکرد این سدها در حین وقوع سیلاب و افزایش فشار و در نتیجه ن برهم خوردن فشار تعادلی داخل تیوب این نوع سدها تغییر شکل داده و بر روی بستر بتنی صورت کاملا خوابیده قرار گرفته و اجازه عبور جریان را بدون هیچ مانعی از محل عبور سد می دهند . * افزایش ارتفاع سدهای مخزنی جهت افزایش حجم ذخیره سازی آنها * نقش آنان در بالاتر بردن سطح تراز آب رودخانه ها * این نوع سدها می توانند بصورت مانعی بر عبور جریان بوده و در منطقه بالادست میزان آب مورد نیاز برای مصارف مختلف را تامین کند از جمله : 1 – تامین آب مورد نیاز کشاورزان و کاهش هزینه پمپاژ 2 – تامین آب مورد نیاز افزایش آبخور قایقها و کشتیها 3 – استفاده در جهت طرحهای تغذیه مصنوعی و یا مصارف آبخیزداری * جهت جلوگیری از به هدر رفتن آب و فرسایش رودخانه ها در مسیر عبور جریان می توان با استفاده از این سدها دبی پایه رودخانه ها را ذخیره کرد . * نقش سد لاستیکی در جلوگیری از تداخل آبهای شور و شیرین در رودخانه های منتهای به دریا * استفاده از سدهای لاستیکی به عنوان بندهای انحراف در تامین آب کشاورزی * استفاده از بندهای کوتاه لاستیک در حوضچه های پرورش ماهی و میگو * استفاده در جهت زیبا سازی چهره شهرها و ایجاد جاذبه توریستی با توجه به امکان تولید بدنه اصلی این سدها و سیستم هیدرومکانیکال آنها در کارخانه نیاز به مصالح کمتری است که این امر احداث این سدها را در مناطق مختلف امکان پذیر می سازد . همچنین در این سدها محدودیتی از نظر طول در تاج وجود ندارد و تا طول 150 متر در یک دهانه امکان تولید و نصب دارد و در طولهای بیشتر می توان از چند دهانه کردن عرض رودخانه ها استفاده کرد . ارتفاع قابل اجرای این سدها از 8. تا 6 متر بوده که برای ارتفاع – های بشتر می توان از افزایش سطح تراز بستر بتنی استفاده کرد . نتیجه گیری : با توجه به مطالب عنوان شده در بالا و خواص و کارایی سدهای لاستیکی و همچنین سازگاری با محیط ، سادگی طراحی ، کوتاه بودن زمان طرح و ساخت ، ایمنی و پایداری مناسب آنها نسبت به سازه های صلب ، سادگی و سهولت بهره برداری و در نهایت کاهش هزینه های اجرایی امید آن است که جهت صرفه جویی اقتصادی و حل برخی مشکلات سازه های هیدرولیکی استفاده از این سدها در طرح های آبی کوچک و بزرگ کشور به نحو شایسته انجام پذیرد . به نقل از شرکت شاداب سازه گستر

مطلبی درباره آبخیزداری

با سلام

مقاله ای درباره آبخیزداری که به زبان ساده به اصول آبخیزداری و تشریح حوزه آبخیز پرداخته است .

Watershed Management

مهمترین علل رایج تخریب سدهای خاکی

سر ریز شدن سد

• نحوه ایجاد و خسارات :
  این امر موجب شسته شدن تاج و نهایتا تخریب سد می‌شود. حدود 30 درصد از خرابیهای سد خاکی ناشی از سر ریز شدن آنها بوده است.
  
  
• روشهای مقابله :
  برآورد دقیق بزرگترین سیلاب محتمل و طراحی سرریزهایی با ظرفیت مناسب تخلیه آنها ، علاوه بر آن باید فاصله سطح آزاد آب مخزن تا تاج سد (ارتفاع آزاد ) بگونه‌ای در نظر گرفته شود تا بر اثر نشست سد یا امواج حاصل از زمین لرزه ، آب از روی سد سر ریز نکند.

برخورد خط تراوش با دامنه پایاب:

• نحوه ایجاد و خسارات : اگر سطح ایستایی درون سر دامنه پایاب را قطع نماید، شسته شدن ذرات ریز و ناپایداری سد را به همراه خواهد داشت.
  
  
• روشهای مقابله :
  با بقیه زهکشهای مناسب در پاشنه سد ، خط تراوش آب به داخل جسم سد منتقل می‌شود.

رگاب

• نحوه ایجاد و خسارات :
  شسته شدن ذرات ریز از میان ذرات درشت تر به تدریج به ایجاد مسیر های آزاد گذر آب منجر می‌شود.
  
  
• روشهای مقابله :این کار از طریق به حداقل رساندن مقدار و سرعت آب نشتی توسط انتخاب مصالح مناسب و تعبیه هسته نفوذ ناپذیر و صافیهای مناسب صورت می‌گیرد.

مسیر آزاد گذر آب

• نحوه ایجاد و خسارات :
  در امتداد ترکهای ناشی از شست سد یا ترکهای ایجاد شده در مراحل آغازین گسیختگی ایجاد می‌شود. به موازات سطح خارجی لوله‌ها و مسیر آب بر ، در امتداد سطح تماس بخشهای بتنی با خاک ، در سطح لایه‌های خاکی که به دقت کوبیده یا متراکم نشده‌اند و از طریق سوراخهای ایجاد شده توسط حیوانات حفار و ریشه گیاهان بوجود می‌آید.
  
  
• راههای مقابله :
  چون در سدهای خاکی پس از تشکیل مسیر گذر آب ، مقابله با آن دیگر امکانپذیر نیست. لذا باید در مراحل طراحی و اجرای سد دقت کافی جهت جلوگیری ار این شکل به عمل آید.

ناپایداری دامنه‌ها

• نحوه ایجاد و خسارات :
  نشست بدنه سد ، ایجاد ترکهایی در طول تاج سد یا دامنه پایاب و افزایش دبی زهکشها در پاشنه سد می‌توانند نشانه‌هایی از آغاز توسعه یک گسیختگی باشند.
  
  
• روشهای مقابله :
  طراحی مناسب شیب دامنه‌های سراب و پایاب سد با در نظر گرفتن جنس و مشخصات مصالح مصرفی ، جلوگیری از افزایش ناخواسته فشار آب در جسم سد و در نظر گرفتن زمین لرزه‌های محتمل مهمترین عوامل برای مرتفع کردن این مساله است.

گسیختگی پی

• نحوه ایجاد و خسارات :
  اگر بر اثر بار گذاری ناشی از ایجاد سد ، آبگیری آن با نیروهای ناشی از زمین لرزه ، تنشهای برشی ایجاد شده در پی سد از مقاومت برشی مصالح بیشتر شود، پی گسیخته می‌شود. این شرایط در رسهای تحکیم نیافته اغلب بلافاصله بعد از اولین آبگیری و در رسوبات ماسه‌ای بیشتر بر اثر بار گذاری چرخه‌ای زمین لرزه ایجاد می‌شود.
  
  
• روشهای مقابله :
  تحکیم کافی خاکهای چسبنده و متراکم نمودن خاکهای بدون چسبندگی به روش تحکیم دینامیکی یا لرزش و ایجاد امکان زهکشی آب در زمان وقوع زمین لرزه به توسط ایجاد ستونهای سنگی یا چاههای زهکش.

فرسایش پذیری

• نحوه ایجاد و خسارات :
  فرسایش سطح خارجی سد ، گر چه در کوتاه مدت همانند مشکلات دیگری که ذکر شد نمی‌تواند خطر آفرین باشد. ولی در دراز مدت ممکن است از کارآیی سد بکاهد.
  
  
• روشهای مقابله :
  انتخاب سنگریز مناسب در دامنه سراب برای محافظت آن از اثر امواج و در دامنه پایاب برای مقابله با اثرات زیانبار نزولات جوی و هوازدگی.

منبع : http://daneshnameh.roshd.ir

نا گفته های سد

قرار بود در مورد سد مقاله هایی که 29 اردیبهشت در همایش ملی ناگفته های سد ارائه شده بود را در وبلاگ قرار دهم

نشد

پوزش می خوام برای بد قولیم  اما حالا خلاصه ای از تمام مقاله ها را می نویسم

برای پژوهش های بیشتر دو مقاله در همین وبلاگ و مطالب خوبی با توجه به 23 اسفند و 29 اردیبهشت می توانید پیدا کنید

در گذشته های دور در ایران نیز از سد استفاده می شده است

نخستین سدهای قوسی جهان به مانند سد ایزدخواست در جنوب اصفهان و نیز بلندترین سد جهان به مدت 550 سال کریت طبس با ارتفاع 60 متر که در این سرزمین ساخته شدند گواه این ادعاست

اما گذر زمان به مردم ایران زمین فهماند که سد باعث می شود آب در سطح زمین باقی مانده و در معرض تبخیر قرار گیرد

این بود که این مردم استفاده از سطوح آب بندان و قنات را در پیش گرفتند

قنات که باعث می شد آب بدون استفاده از انرژی بیشتر به محل استفاده برسد و همچنین تا جایی مصرف می شد که گنجایش منبع در خطر قرار نگیرد

و آب بندان های دامنه های البرز و زاگرس که شیوه های گرد آوری آب باران بشمار می روند به زیبایی باران فصل سرد را برای کشتهای فصل کرم بکار می گیرند.

دلایلی که از نظر سد سازان برای توجیه آن به کار می برند همه از نظر علاقه مندان به محیط زیست پاسخ دارد

تولید انرژی که از راههای کم مخرب تر و پر سود تر امکان پذیر است

یک سد در خوشبینانه ترین حالت 50 سال عمر مفید دارد آیا این هزینه برای این سازه نا پایدار  مقرون به صرفه است

جلوگیری از سیل و سیلاب ها

از نظر دکتر کوثر به عنوان کسی  که پیشگام در استفاده از سیلاب برای حاصلخیز کردن زمین های درشت دانه است سیلاب نه فقط یک منبع خسارت که یک نعمت برای استفاده زمین های درشت دانه است که کسی را برای استفاده نیاز دارد

آیا با کارهای ابخیز داری و دیگر کارها زیستی نمی توان از این سیلاب ها جلوگیری کرد؟

سد باعث می شود سطح آب های زیزمینی کاهش پیدا کند زیرا منبعی که قبلا جریان داشته دیگر امکان تغذیه منابع زیر زمین را نخواهد داشت

این سازه ها از مهاجرت و تولید مثل ماهی ها جلوگیری می کند و تنوع زیستی رودخانه را در معرض خطر قرار می دهد

تالاب های و باطلاق ها را نابود کرده و تنوع زیستی در این مناطق را نیز رو به بحران خواهد گذاشت

این سدها جز برای سازندهایشان سودی ندارند

اهدافی که با آنها پر هزینه بودنشان توجیه می شد تحقق پیدا نکرد

و رودخانه هایی همچون زاینده رود را که در تر سالی و خشک سالی جاری بود اینک فرومرده است

در پایان برای تحقیقات بیشتر دو کتاب رودهای خاموش با ترجمه خانم دکتر فاطمه ظفر نژادو کتاب سد و توسعه با ترجمه آقای دکتر کدیور در اختیار علاقه مندان قرار دارد.

ما هر کدام نه فقط به عنوان کسایی که در این حوزه تحصیل کرده بلکه به عنوان یک ایرانی موظف به اطلاع رسانی و حمایت از این آب و خاک نه تنها برای آیندگان که برای خود نیز هستیم

 

ریپ رپ RipRap - قسمت اول

توضیح : ریپ رپ مانع سنگی مقاوم به فرسایش است .این مانع جهت حفاظت خاک از فرسایش کناری رودخانه به کار میرود .همچنین از ریپ رپ برای حفاظت شیب های ناپایدار استفاده میشود .

موارد استعمال : ریپ رپ را میتوان برای تثبیت شیب های بریده شده، شیب ها و کف کنار کانالها ، وروردی و خروجی مجاری آب ، پلها ، زهکش  شیب ها و کنار آبراهه ها استفاده کرد . 

ریپ رپ در شیب های بسیار تند پایداری کمی دارد . برای شیب های بیش از 2:1 جهت جلوگیری از فرسایش باید از سازه های دیگری استفاده کرد.

مولن و همکاران (Smolen et al 1988) پیشنهاداتی برای طراحی ریپ رپ ارائه کرده اند که توضیح آنها خالی از لطف نیست :

1- ابعاد ذرات :  باید به جای ایعاد یکسان سنگ ترکیبی از انواع ابعاد مختلف استفاده شود .

همچنین این ابعاد بستگی به حداکثر جریان دارد ( جدول زیر ) (منبع شماره 2)

2- کیفیت سنگ : ریپ رپ باید بادوام باشد به طوری که چرخه های ذوب و یخبندان در کوتاه مدت نباید به ریپ رپ صدمه ای وارد کند .سنگ های آتشفشانی همچون  گرانیت برای ساخت ریپ رپ مناسب هستند .

3- عمق ریپ رپ :ضخامت لایه ریپ رپ باید حداقل 2 برابر قطر سنگ ها باشد .

فیلتر : معمولا بین ریپ رپ و خاک سطحی زیر ریپ رپ قرار  میگیرد و از جابه جایی خاک جلوگیری میکند .

منابع : 1 - www.stormwaterauthority.org/assets/Riprap.pdf

        2-   http://www.dnr.state.oh.us/water/pubs/fs_st/stfs16/tabid/4171/Default.aspx

آبخیزداری به زبان ساده

با سلام .

گاهي سوالاتي هر چند ساده به ذهن دانشجويان خطور ميكند كه ممكن است  جواب دقيقي پيدا نكنند

.سوالاتي از قبيل اصول آبخیزداری دراز مدت چیست ؟ فاکتور های موفقیت در  آبخیزداری چیست ؟ مزیای آبخیزداری چیست ؟ و ...

اینها سوالاتی است که معمولا به ذهن هر دانشجوی كنجكاو خطور میکند . چنانچه شما هم در زمره  این

دانشجویان  هستید به لینک زیر مراجعه کنید و پاسخ سوالات خود را بگیرید . لینک زیر که از سایت آژانس

حفاظت محیط زیست گرفته شده است ، گام به گام شما را با اصول ساده آبخیزداری همراه میسازد .

مسلما مطالب این وبسایت برای شما دوست عزیز بزرگ اندیش کافی نخواهد بود و نیاز به جستجوی بیشتری

خواهید داشت .شما ميتوانيد با جستجو در وبسايت http://www.epa.gov به نتايج مطلوبي در زمينه آبخيزداري دست يابيد .

موفق باشید

آبخیزداری به زبان ساده

داونلود فرهنگ لغت تخصصی آبخیزداری

با سلام خدمت دوستان عزیز  . برای داونلود فرهنگ لغت آبخیزداری به لینک زیر مراجعه نمایید .

دیکشنری تخصصی آبخیزداری

مهندسی رودخانه و راه کارهای عملیاتی اصلاح گستره های سیل گیر آن - روز زمین

سلام بر دوستان عزیز . طبق معمول همیشه توی وبسایت ها گردش میکردم که به مقاله جالبی برخورد کردم .

برای مشاهده مقاله "مهندسی رودخانه و راه کارهای عملیاتی اصلاح گستره های سیل گیر آن" به لینک زیر مراجعه کنید

کلیک کنید

---

روز جهانی زمین

روز جهانی زمین

22 آوریل، مطابق با 2 اردیبهشت- که در واقع روز اعتدال بهاری است- روز جهانی زمین نام گذاری شده است. در این روز در کشورهای مختلف برنامه ها و فعالیتهایی در رابطه با گرامی داشت سیاره ما، زمین، انجام میشود. در اینجا به تاریخچه کوتاهی از پیدایش این ایده تا به وقوع پیوستن آن، به قلم بنیان گذار این روز، سناتور گیلورد نلسون (Gaylord Nelson) توجه کنید :

هدف روز جهانی زمین چیست و ایده اولیه آن از کجا آمده است؟
اینها سوالاتی هستند که همیشه از من پرسیده میشوند. در واقع چند سال میشد که ذهن من درگیر این مسئله بود که در سیاست بیشتر کشورها، امور مربوط به محیط زیست اصولا جایی ندارد. سرانجام در نوامبر سال 1962 به فکر ایجاد یک حلقه رابط بین محیط زیست و سیاست افتادم و آن تشویق رئیس جمهور کندی Kennedy به انجام یک تور ملی حفاظت محیط زیست بود. البته این تور 5 روزه به دلایل مختلف در قرار دادن مسئله "حفاظت از محیط زیست" در دستور کار سیاستمداران، چندان موفقیت آمیز نبود، اما به شکوفا شدن ایده اولیه انتخاب یک روز به عنوان روز جهانی زمین منجر شد.

من در 25 ایالت به تحقیقاتی در باره مسائل زیست محیطی پرداختم و در همه جا به صدمات و بی توجهی هایی که نسبت به آن اعمال شده بود، برخورد کردم. جالب اینکه همه به غیر از موسسات دولتی و سیاسی متوجه این نکات بودند. مردم احساس مسئولیت میکردند اما سیاستمداران خیر. از زمان تور کندی 6 سال سپری شد و من هنوز امیدوار بودم که محیط زیست در میان امور اصلی مملکتی قرار بگیرد. بالاخره در جریان یک گفتگو در تابستان 1969، به این فکر افتادم که چرا دست به ایجاد یک اعتراض سازمان یافته نزنیم و نسبت به آنچه بر سر محیط زیستمان می آید دست به شکایت برنداریم؟ این زمانی بود که اعتراضات ضدجنگ دانشجویان بسیار موفق و جدی تلقی میشد و انرژی مثبت آن در فضا موجود بود. ما میتوانستیم تظاهراتی راه بیاندازیم که البته قمار بسیار بزرگی بود اما به دردسرش می ارزید.

در سپتامبر 1969، در یک سمینار اعلام کردم که در بهار 1970 تظاهرات سازماندهی شده ای به نفع محیط زیست انجام میگیرد و از همه علاقمندان به شرکت در آن دعوت کردم. خبر در همه جا پخش شد و عکس العملها بی نظیر بود. در مدتی کوتاه ما با نامه، تلگرام و تلفنهای بی شماری روبرو شدیم که درباره این تظاهرات و چگونگی شرکت در آن بود. بالخره مردم جایی برای بیان نگرانی ها ی خود پیدا کرده بودند. در چهار ماه بعد دونفر از کارمندان دفتر من به رسیدگی امور روز زمین مشغول بودند و مشخص بود که ما به سوی موفقیت چشم گیری دست خواهیم یافت. در عین حال دامنه تظاهرات مدام گسترده میشد و اداره آن از عهده دفتر من خارج شده بود. اما عده زیادی از دانش جویان، مدیران و دوست داران طبیعت و محیط زیست با در اختیار گذاشتن مکان و نیروی انسانی به سازماندهی این برنامه به کمک ما آمدند. آنچه درباره مراسم روز زمین زیباست، این است که با وجود چنین پشتیبانانی، خود به خود برنامه ریزی شده و به بهترین وجه اجرا میشود.

پیشنهاداتی برای شرکت در روز جهانی زمین

به کودکان نگهداری از زمین را آموزش دهیم

- درخانه
آشپزخانه:
• درجه یخچال را بین 38 تا 42 درجه فارنهایت(3. 5 تا 5. 5درجه سلسیوس) قرار دهید.
• درجه فریزر را بین 0 و 5 درجه فارنهایت(18- تا 15- درجه سلسیوس) قرار دهید.
• بیشتر از دستگاه مایکرو ویو استفاده نمایید.
• موقع شستن ظروف شیر آب را باز نگذارید.

اتاق غذاخوری:
• از دستمال سفره پارچه ای استفاده کنید.
• از ظروف قابل شستشو و قاشق و چنگال فلزی استفاده کنید.
• نمک و فلفل و ادویه جات را در ظروف بازیافتی قرار دهید.
• برای نوشیدنیها از لیوانهای اختصاصی استفاده کنید.

لباسشویی:
• ماشین لباسشویی را با ظرفیت کامل روشن کنید.
• به جای استفاده از آب جوش، لباسها را با آب گرم بشویید.
• برای آب کشی به جای آب گرم از آب سرد استفاده کنید.
• لباسها را برای خشک شدن پهن کنید و تا حد امکان از خشک کن استفاده نکنید.

حمام و دستشویی:
• هنگام مسواک زدن شیر آب را ببندید.
• هنگام شستن بدن یا شامپو کردن دوش را باز نگذارید.
• در حمام سردوشی پرفشار و کم مصرف نصب کنید.
• میزان آب داخل سیفون را برای مقدار کمتر تنظیم کنید.

اتاق نشیمن:
• چراغهای اضافه را خاموش کنید.
• در هوای سرد لباس گرمتر بپوشید و درجه گرم کننده را کم کنید.
• به جای روشن کردن کولر یا تهویه مطبوع، پوشاک سبک و خنک بپوشید.
• در زمستانی کرکره ها را باز کنید و در روزهای تابستانی آنها را ببندید.
• هواکشها را بر اساس دستورالعمل آن مناسب فصل تنظیم کنید.

حیاط:
• برگها و چمن های زده شده را دفن کنید و به کود تبدیل کنید.
• از آفت کش های غیر سمی استفاده کنید.
• فقط به مقدار لازم کود به باغچه بدهید.
• چمنها را در صبح زود آبیاری کنید.
• یک درخت بکارید.

گاراژ:
• روغن موتور، ضدیخ و باتری اتوموبیل را تازه کنید.

- خارج از خانه

در اتوموبیل:
• با سرعت مجاز برانید.
• از استارت و ترمز ناگهانی بپرهیزید.
• هنگام بنزین زدن مراقب سرریز شدن باک بنزین باشید.
• هر ماه باد لاستیکها را تنظیم کنید.
• فیلترهای هوا و روغن را به طور منظم تعویض کنید.

در فروشگاه:
• از خریدن کالاهایی با بسته بندیهای متعدد خودداری کنید.
• کالاهایی را که در بسته های بازیافتی یا قابل بازیافت هستند را خریداری کنید.
• محلولهای شوینده و ضدعفونی کننده غلیظ را خریداری کنید.
• بطریها و قوطیهای خالی را در سطلهای مجزا بگذارید.
• به جای گرفتن کیسه نایلون از فروشنده، اجناس خود را با سبد خرید حمل کنید.

در محل کار:
• تا حد امکان مطالب را با شبکه الکترونیک پخش کنید و از کپی کردن آن بر کاغذ اجتناب کنید.
• گزارشها و یادداشتها را بر هر دو طرف کاغذ کپی کنید.
• از پاکتهای نامه باطله مجددا استفاده کنید.

در تفریحات و گردشها:
• هرچه با خود برده اید را به خانه برگردانید و زبالهها را در طبیعت جا نگذارید.
• مسیر خود را با وسایط نقلیه غیر موتوری مانند دوچرخه و قایق طی کنید.
• با احتیاط و درنظر گرفتن نکات ایمنی آتش روشن کنید.
• طبیعت را تماشا کنید و از آن بیاموزید، به آن آسیب نرسانید.
• کتابها، نوارها، مجلات و فیلمهای ویدیویی خود را با دوستان خود، کسانی که در بیمارستان هستند شریک شوید.

در مدرسه:
• جزوه ها و سوالات امتحانی را بر روی هردو طرف کاغذ کپی کنید. یادداشتهای خود را بر روی کاغذهای باطله و بازیافتی بنویسید.
• در صورت امکان از کتابهای درسی و لوازم تحریر دست دوم استفاده کنید.
• در ناهارخوری از ظروف قابل شستشو و نشکن استفاده کنید.
• تا حد امکان به بازیافت مواد کمک کنید.

مقاله ای درباره مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز

با سلام .

این بار با مقاله ای درباره مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز به روز شدم .

امیدوارم بهره کافی را از این مقاله ببرید . لطفا برای دسترسی به این مقاله ، به لینک زیر

مراجعه کنید .

مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز

جدیدترین مطالب در زمینه کاربرد سنجش از دور در آبخیزداری - رتبه دانشگاه های ایران در جهان

با سلام .

با مطالبی جدید در زمینه آبخیزداری و سنجش از دور به روز شدم . امیدوارم  که از این مطالب بهره کافی را ببرید .

برای مشاهده این مطالب به لینک زیر مراجعه کنید. این مطالب با فرمت PDF هستند .

                    watershed management using remote sensing

موفق باشید

---

برای مشاهده رتبه دانشگاه های ایران در جهان به وبسایت زیر مراجعه نمایید

رتبه دانشگاه های ایران

دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان رتبه 5875 را در دنیا دارد بقیه دانشگاه ها را خودتان مشاهده نمایید . واقعا جای تاسف دارد .

مهندسی رودخانه

مهندسی رودخانه

نیاز انسان به آب باعث شده تا اکثر تمدن های بشری در کنار رودخانه ها شکل بگیرند. انسان های اولیه با زندگی در کنار رودخانه ها بطور فطری و تجربی آموخته بودند که جهت استفاده بهینه از این منابع خدادادی، می باید رودخانه ها را دوست داشت و حتی در بعضی از فرهنگ های کهن آب و رودخانه بعنوان موجودی مقدس و حیات بخش مورد ستایش و احترام بود. با توسعه شهرنشینی و اجرای طرح های عمرانی و دور شدن انسانها از رودخانه این دوستی گسسته شد و انسان با برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر رودخانه، خانه و شهرک سازی در حریم و بستر رودخانه، احداث سازه های تقاطعی و غیره اقدام به تعرض به رودخانه و بر هم زدن رژیم متعادل و پایدار آن نمود. رودخانه ها به مثابه موجودات زنده ای هستند که در مقابل این تعارض اقدام متقابل نموده و لذا رژیم هیدرولیکی آن در یک روند برای رسیدن به تعادل مجدد قرار می گیرد. مهندسی رودخانه علمی است که این اعمال اندر کنشی را بطور سیستماتیک هماهنگ و هدایت خواهد نمود و به عبارتی دیگر مهندسی رودخانه شامل تمام مراحل برنامه ریزی، طراحی، اجرا و بهره برداری از عملیات مختلفی است که به منظور بهبود وضعیت رودخانه در جهت استفاده بهتر از آن اعمال می گردد.

رودخانه ها شریان های اصلی حیات کلیه سازه های آبی محسوب می شوند و حفاظت و بهره برداری بهینه از آنها و همچنین حراست از بستر و حریم آنها از مهم ترین مسئولیت های وزارت نیرو می باشد.
استفاده بهینه از رودخانه ها به لحاظ اهمیتی که این منابع طبیعی در برآورد نیازهای بشری، از دیرباز تاکنون داشته اند از انگیزه های مهم به وجود آمدن شاخه دیگری از مهندسی آب به نام مهندسی رودخانه بوده است. به علت نزدیکی سازه های تغذیه کننده از آب رودخانه و زمین های کشاورزی اطراف رودخانه نیاز به یک برنامه ریزی علمی جهت حفظ و حراست از این سازه ها اجتناب ناپذیر می باشد. علمی که در مورد کلیه مراحل مطالعه و برنامه ریزی، طراحی، اجرا و بهره برداری جهت بهبود و یا تغییر وضعیت موجود یک رودخانه به منظور برآورد نیازهای عمرانی بحث می کند مهندسی رودخانه نامیده می شود.

علمی که در مورد کلیه مراحل مطالعه و برنامه ریزی، طراحی، اجرا و بهره برداری جهت بهبود و یا تغییر وضعیت موجود یک رودخانه به منظور برآورد نیازهای عمرانی بحث می کند مهندسی رودخانه نامیده می شود.
رودخانه ها به مثابه موجودات زنده ای هستند که در مقابل تعارض بشر اقدام متقابل نموده و لذا رژیم هیدرولیکی آن در یک روند برای رسیدن به تعادل مجدد قرار می گیرد.

کلیه رودخانه ها در معرض تغییر و تحول قرار دارند و کارهای مهندسی رودخانه برای تغییر بده، مطالعه بده رسوبی، مسیر رودخانه، عمق آبراهه، پهنه سیل گیر و کیفیت آب مورد نیاز می باشد. روش های معمول در راه رسیدن به این اهداف استفاده از سازه های مختلف به تنهایی یا ترکیبی از آنها مثل سد، سیل بند خاکی یا بتنی، پوشش بدنه، آبشکن یا به کار گرفتن راه حل های قدیمی مثل لایروبی می باشد. از جمله مباحث مهم در مهندسی رودخانه شناخت شکل رودخانه (مرفولوژی )، تثبیت، سواحل و بستر رودخانه، کانالیزه کردن و کنترل سیلاب می باشد.

مرفولوژی رودخانه

شناختن شکل و ساختمان رودخانه مرفولوژی رودخانه نامیده می شود به عبارتی به کمک مرفولوژی رودخانه می توان اطلاعاتی از شکل هندسی آبراهه، شکل بستر و پروفیل طولی رودخانه به دست آورد. مرفولوژی یک رودخانه تحت تاثیر عوامل متفاوتی مثل سرعت جریان فرسایش و نحوه رسوب گذاری قرار دارد از نظر مرفولوژی رودخانه ها به دو طریق زمین شناسی و نوع مسیر تقسیم می شوند:

• از نظر زمین شناسی: در این تقسیم بندی با رودخانه های جوان، کامل، مسن مواجه هستیم.

• رودخانه های جوان : رودخانه هایی هستند که در شیبهای تند جریان دارند. دره این رودخانه ها به شکل و فرسایش در این رودخانه ها تا هنگامی که بستر به حالت تعادل نسبی برسد ادامه دارد.
• رودخانه های کامل : این نوع رودخانه ها در دره های پهن تری جریان داشته و از شیب نسبتاً ملایمی برخوردارند. فرسایش دیواره ها در این نوع رودخانه ها جایگزین فرسایش بستر گردیده است، چرا که بستر قبلاً به یک حالت تعادل نسبی رسیده است.
• رودخانه های مسن : این رودخانه ها در دره های بسیار پهن جریان داشته، بسترشان دارای شیب ملایمی است و در مسیر آنها آبشاری وجود ندارد. مسیرهای نعل اسبی در حاشیه رودخانه حاکی از تغییر مسیر پیچ های رودخانه در طول زمان می باشد. رودخانه کارون در ایران مثال خوبی از این نوع رودخانه هاست.

در رودخانه های کامل فرسایش دیواره ها جایگزین فرسایش بستر می‌گردد، چرا که بستر قبلاً به یک حالت تعادل نسبی رسیده است.

• از لحاظ نوع مسیر: رودخانه ها با مسیر مستقیم، پیچان، شریانی، از همدیگر مشخص می شوند.

• رودخانه ها با مسیر مستقیم : بیشتر دربازه های کوتاه، رودخانه ها این شکل را پیدا می کنند که خود یک حالت ناپایدار و انتقالی است و پس از برخورد با مانع در مسیر رودخانه این حالت از بین می رود.
• رودخانه ها با مسیر پیچان : نمای بالای این رودخانه ها شامل یک رشته پیچ های پی در پی می باشد که با مسیرهای مستقیم به یکدیگر وصل شده اند. رودخانه های پیچان دارای شیب ملایم می باشند و غالباً ناپایداری در مسیر آنها دیده می شود. در ساحل بیرونی پیچ، سرعت جریان زیاد شده که همین امر باعث ایجاد فرسایش در این سمت و در نتیجه رسوبگذاری در ساحل مقابل می گردد. این فعل و انفعالات به مرور زمان باعث پیش روی پیچ به سمت ساحل بیرونی و هم زمان با آن به طرف پایین دست رودخانه می گردد.
• رودخانه ها با مسیر شریانی : این رودخانه ها شامل یک تعداد آبراهه می باشند که در طول مسیر از هم جدا شده و دو مرتبه به یکدیگر می پیوندند.

تثبیت بستر رودخانه ها

این نوع فرسایش بیشتر در رودخانه های جوان که بستر آنها به حالت تعادل نرسیده دیده می شود و بستر رودخانه به علت شیب تند و سرعت زیاد جریان فرسایش یافته و مواد شسته شده به پایین رودخانه منتقل می گردد.
راه حل معمولی برای تثبیت بستر رودخانه احداث شیب شکن در طول بازه مورد نظر می باشد. این شیب شکن ها می توانند از جنس بتنی یا گابیونی ساخته شوند. ارتفاع متوسط شیب شکن ها و فاصله آنها از یکدیگر پس از انجام مطالعات هیدرولیکی دقیق با توجه به شرایط و جنس خاک قابل طراحی می باشد.
شیب شکن ها را با توجه به شرایط جریان بر روی بستر رودخانه و یا در زیر بستر رودخانه می توان احداث کرد که با مرور زمان رسوبات بین این سدهای کوتاه ته نشین می شود و در نتیجه یک شیب ملایم در کف رودخانه ایجاد می گردد.
راه حل معمولی برای تثبیت بستر رودخانه احداث شیب شکن در طول بازه مورد نظر می باشد

تثبیت دیواره رودخانه ها

فرسایش دیواره رودخانه ها که در رودهای مسن با آنها مواجه هستیم باعث بروز خسارات زیادی در زمین های اطراف رودخانه و سازه ها شده و حریم کاذبی برای رودخانه ها به وجود می آورد که به این ترتیب از پتانسیل زمین های قابل استفاده اطراف رودخانه ها می کاهد.

علل فرسایش دیواره ها

اگر جنس مصالح دیواره ها ریزدانه رسی و یا چسبنده باشد به علت نفوذپذیری کم، در زمان فروکش سیلاب، سطح آب سریع پایین آمده، امکان زهکش سریع موجود نبوده و کاهش نیروی برشی بین ذرات سبب فرو ریختن دیواره ها خواهد شد.
اگر جنس مصالح دیواره ها ریزدانه غیرچسبنده باشد در اثر برخورد امواج با دیواره ها فرسایش سطحی به وقوع می پیوندد.

در حالتی که مصالح دیواره ها انواعی از مصالح فوق باشند بالا آمدن سطح آب زیرزمینی و زهکشی آب از دیواره ها به سمت رودخانه، ذرات ریز را شسته، باعث ریزش ذرات درشت بالایی میشود.

انواع فرسایش

• فرسایش پنجه: بخش زیرین دیواره ها در اثر برخورد با امواج فرسایش پیدا کرده و بالای دیواره ها فرو می ریزند.
• لغزش کناره: اگر مصالح دیواره ها از جنس ریزدانه بوده و قدرت زهکشی را بعد از فروکشی سیلاب نداشته باشد با لغزش کناره و ریزش این قسمت مواجه خواهیم بود.
• لغزش سیالی: زمانی که خاک کناره ها از سیلت یا ماسه بوده و تراکم بالایی نداشته باشد در اثر اشباع شدن ریزش می کند.

راه حل های جلوگیری از فرسایش دیواره ها

روند فرسایش تاکنون در جهان به صورت مدل ریاضی در نیامده است و پی بردن به اینکه فرسایش بعدی در کجا و در چه مقطعی به وقوع خواهد پیوست جز با مطالعه رفتار طولانی مدت رودخانه از طریق تفسیر عکسهای هوایی در مقاطع زمانی مختلف و جمع آوری اطلاعات محلی از طریق افراد ذی صلاح بومی امکان پذیر نمی باشد. ساختن مدل فیزیکی رودخانه در مقاطعی که در معرض تخریب بیشتر قرار دارند نیز می تواند اطلاعاتی کیفی به ما بدهد، با علم به این مطالب گفتنی است که تاکنون راه حل های شناخته شده جهانی جهت جلوگیری از فرسایش دیواره ها عبارتند از: تثبیت سواحل و کانالیزه کردن.

• تثبیت سواحل

بعد از تشخیص نسبی سواحل فرسایش پذیر به گونه ای که گفته شد می توان اقدام به تثبیت سواحل به دو روش مستقیم و غیرمستقیم نمود.

• روش مستقیم (ایجاد سازه های طولی ): در این روش از سازه تثبیت کننده به طور مستقیم و به شکل پوشش بدنه بر روی ساحل استفاده می کنند. پوششهای بدنه را می توان بنا به جنس مصالح قابل دسترس در انواع گوناگون طراحی نمود به عنوان مثال یک روش معمول در اروپا و آمریکا استفاده از ماشین های قراضه و تایرهای فرسوده اتومبیل می باشد که پس از ایجاد یک شیب ملایم در ساحل آنها را به صورت آجر چینی در کنار هم قرار می دهند ولی با توجه به شرایط فعلی در ایران، استفاده از پوشش های بدنه از جنس سنگریزه (سنگ لاشه) ، تورسنگ (گابیون)، بلوک های بتنی و یا کیسه های مخلوط سیمان و ماسه پیشنهاد می شود. پوشش بدنه باید حتماً قابلیت عبور زه آبهای اراضی حاشیه رودخانه را داشته باشد، در غیر این صورت در اثر اشباع شدن خاک، احتمال از بین رفتن سازه وجود دارد. در زیر پوشش بدنه باید حتماً یک لایه فیلتر از جنس شن و ماسه و یا فیلتر غشایی (ژئوتکستایل ) در نظر گرفت تا از شسته شدن مواد ریزدانه از پشت پوشش بدنه جلوگیری به عمل آید. کاشتن درختچه ها بعد از ایجاد شیب لازم در سواحل نیز یکی دیگر از راههای تثبیت سواحل رودخانه هاست. با جمع بندی مطالب فوق تثبیت سواحل رودخانه ها به شیوه مستقیم(ایجاد سازه های طولی) را می توان به انواع زیر تقسیم بندی کرد:
  • ساحل سازی توسط پوشش بدنه ای سنگریزه ای
  • ساحل سازی توسط روکش تور سنگی
  • ساحل سازی توسط کیسه های مخلوط ماسه و سیمان یا بتن خشک
  • ساحل سازی توسط روش بیولوژیکی یا کاشتن درختچه هایی مانند توسکا

راه حل های شناخته شده جهانی جهت جلوگیری مستقیم از فرسایش دیواره ها عبارتند از: تثبیت سواحل و کانالیزه کردن

• روش غیرمستقیم : تثبیت رودخانه ها در روش غیرمستقیم توسط احداث سازه های عرضی یا آبشکن که اپی هم نامیده می شود در طول ساحل فرسایش پذیر انجام می گیرد. در این روش یک سری آبشکن به طور متوالی و عمود بر مسیر جریان رودخانه ساخته می شوند. این آب شکن ها از یک سمت به ساحل رودخانه متصل شده و تا مسافتی در داخل بستر رودخانه به جلو می آیند. آبشکن ها بسته به نوع مصالح به کار رفته در ساختمان به انواع مختلف سنگریزه ای، گابیونی، شمع فلزی یا چوبی تقسیم می شوند.

سرعت آب هنگام برخورد با اپی ها گم شده و جریان پس از چرخش به آبشکن بعدی برخورد می کند و بدینوسیله نیروی فرسایش آب مستهلک می شود از طرفی به علت کم شدن سرعت آب، رسوبات حل شده توسط رودخانه بین هر جفت از اپی ها ته نشین شده و به مرور زمان فواصل بین اپی ها با این رسوبات پر می شود. در مورد فاصله بین اپی ها فرمول خاصی وجود ندارد البته به تجربه ثابت شده که فاصله بین دو آبشکن باید طوری باشد که تنها یک جریان چرخشی بین هر جفت اپی ایجاد شود و بنابراین فاصله باید یک تا دو برابر عرض متوسط رودخانه در طول فرسایش پذیر باشد. با توجه به مطالب گفته شده طول آبشکن ها نیز معمولا ُ1 تا 4 برابر فاصله بین دو آبشکن توصیه می شود. اپی ها را معمولاً با زاویه 90 درجه می سازند.
آبشکن ها یا سربسته اند یا باز، در آبشکن های سربسته از نفوذ آب بر بدنه جلوگیری می شود ولی در داخل آبشکن های باز که غالباً به صورت شمع های فلزی یا چوبی هستند آب جریان دارد. از نظر نحوه جوابگویی آبشکن های سربسته در جهت تثبیت سواحل سریع تر عمل می کنند.

تثبیت رودخانه ها در روش غیرمستقیم توسط احداث سازه های عرضی یا آبشکن که اپی هم نامیده می‌شود در طول ساحل فرسایش پذیر انجام می‌گیرد

• کانالیزه کردن رودخانه

در پیچ های با درجه چرخش زیاد در رودخانه، که به این دلیل رودخانه دائماً در حال فرسایش می باشد، کانالیزه کردن رودخانه می تواند مطرح باشد. در حالت طبیعی این روند فرسایش آنقدر ادامه می یابد تا انرژی رودخانه مستهلک شود. در نتیجه ی این فرآیند دو سمت گلوگاه پیچ به مرور زمان به یکدیگر نزدیک می شوند تا در نهایت به یکدیگر متصل شوند به صورتی که پیچ به صورت یک مسیر نعل اسبی، بیرون از مسیر اصلی و جدید رودخانه باقی می ماند. در چنین پیچ هایی راه حل کانالیزه کردن رودخانه است که جهت نیل به اهداف زیر صورت می گیرد:

• جلوگیری از تخریب تاسیساتی که در کناره بیرونی پیچ قرار گرفته اند و تثبیت این مواضع برای جلوگیری از فعالیت مجدد آنها.
• کنترل روند طبیعی فرسایش رودخانه جهت کنترل و هدایت درست آن برای رسیدن به اهداف پیش بینی شده.
• کاهش هزینه تثبیت در آینده چرا که مسیر کانالیزه شده جدید به مراتب کوتاهتر از تمامی طول فرسایش پذیر پیچ می باشد.
• افزایش بده رودخانه به علت کوتاهتر شدن مسیر و افزایش شیب بستر رودخانه.

انواع روش های کانالیزه کردن رودخانه به دو صورت زیر ممکن است:

• روش اول احداث مسیر جدید یا مقطع عرضی کامل می باشد. در این روش پس از طراحی مسیر جدید مقطع عرضی کامل رودخانه با تثبیت متوسط بین رقوم دو گلوگاه پیچ احداث می شود و سپس دهانه رودخانه در مسیر قبلی با خاکریز مسدود می گردد.
• روش دوم به کمک احداث کانال هادی می باشد. کانال هادی آبراهه کوچکی است که پس از مسیر یابی (طراحی مسیر جدید بر روی نقشه) با مقطع عرضی که حداقل ده درصد از دبی طراحی را بتواند عبور دهد با خاکبرداری احداث می شود.در این حالت با توجه به فعال بودن پیچ رودخانه، مقداری از دبی جریان به مرور زمان وارد کانال هادی شده و با توجه به شیب بستر این آبراهه به مرور زمان و در اثر فرسایش عریض تر شده و ظرفیت مطلوب را جهت انحراف رودخانه به وجود می آورد.در دبی های کم چون امکان بسته شدن کانال هادی به علت رسوب گذاری وجود دارد لذا در آغاز، باید یک سد کوتاه خاکی طراحی شود تا مانع ورود جریان آب با سرعت کم به داخل کانال شود و در عوض در دبی های سیلابی با عبور آب از روی آن این سد کوچک شسته شده و جریان آب، مقطع عرضی واقعی خود را به مرور زمان ایجاد کند.

کنترل سیلاب

از میان روش های کتترل سیلاب مانند احداث سد مخزنی ،آبخیز داری ،احداث سیل بند های خاکی یا بتنی و انحراف سیلاب، دو مورد آخر یعنی احداث سیل بندهای بتنی یا خاکی و انحراف سیلاب جزو مباحث مهندسی رودخانه است.

• کنترل سیلاب به کمک احداث سیل بند های خاکی یا بتنی: در این روش ابتدا دبی طراحی یا در حقیقت دبی با دوره بازگشت مورد نظر انتخاب می گردد. دوره بازگشت با توجه به درجه اهمیت مورد نظر و یا ملاحظات اقتصادی انتخاب می شود.

سپس با توجه به دبی طراحی، محاسبات پروفیل سطح آب در رودخانه انجام می گیرد. این محاسبات (با توحه به حجم زیاد چنین محاسباتی ) می تواند به کمک مدلهای ریاضی جریان ماندگار انجام گیرد که یکی از معروفترین این مدلها در کشور ما مدل ریاضی HEC-2 می باشد.این مدل ریاضی به ازای یک سری اطلاعات از وضعیت مثل شکل مقطع عرضی رودخانه در مقاطع مختلف، ضریب زبری، شرایط حدی پایین دست و غیره می تواند رقوم سطح آب بعلاوه سرعت جریان و یک سری اطلاعات دیگر از چگونگی وضعیت جریان را برای هر مقطع عرضی از رودخانه محاسبه و به صورت جداولی ارائه نماید.
با توجه به رقوم سطح آب و سرعت جریان و سایر ملاحظات و مبانی طراحی، مسیر سیل بندها در جناحین رودخانه و ارتفاع آنها در بخش های گوناگون رودخانه تعیین و با توجه به جنس مصالح قابل دسترسی در محل، بدنه سیل بندها طراحی می گردد.

• کنترل سیلاب به کمک انحراف از رودخانه: این روش در مواردی قابل استفاده است که محلی برای تخلیه سیلاب مثل دریاچه، باتلاق و یا یک فرورفتگی بزرگ و طبیعی در حوالی منطقه مورد مطالعه وجود داشته باشد. در این روش برای صرفه جویی در احداث سیل بند در تمامی طول رودخانه در محلی مناسب، سیلاب منحرف می گردد اما در هر حال با کسب اطمینان از این امر که محل مورد نظر، قابلیت ذخیره حجم سیلاب را دارا می باشد محل انحراف در رودخانه مشخص می گردد. سپس سیلاب مازاد بر کشش طبیعی رودخانه یا به طور طبیعی و یا به کمک یک سازه انحرافی در محل مورد نظر به داخل یک کانال سیلاب بر منحرف و سرانجام به محل دریاچه یا فرورفتگی انتقال می یابد. در این روش باید هزینه احداث سازه انحرافی و کانال سیلاب بر از هزینه های احداث سیل بند در پایین دست محل انحراف تا انتهای رودخانه ارزان تر باشد تا اجرای چنین طرحی از لحاظ اقتصادی موجه تلقی گردد.

برای فعالیت در مهندسی رودخانه تسلط بر با مباحثی چون هیدرولوژی ،هیدرولیک رودخانه ها، مدل های هیدرولیکی، مکانیک خاک و سازه های هیدرولیکی نقش اساسی را ایفا می کنند.

منبع: http://daneshnameh.roshd.ir

واژه نامه مهندسی رودخانه

Catchment management (مديريت حوضه آبريز

مديريت حوضه آبريز براي اصلاح كيفيت آب رواناب مي باشد. مديريت آبريز در بالا دست ناحيه خطرپذير به منظور كاهش در مقدار سيل صورت مي گيرد. مثلا براي كاهش در مقدار سيل جنگل كاري و يا احداث بركه هاي كوچك براي ذخيره سيلاب صورت مي گيرد. اقدامات و تمهيدات صورت گرفته در بالا دست حوضه آبريز شامل حفاظت در
برابر آتش سوزي، جلوگيري از فرسايش و حفظ پوشش گياهي مي باشد.

Cross drainage (زهكش تقاطعي

سازه هاي زهكش هاي تقاطعي (آبگذرها، سيفون ها، دريچه هاي عمقي، تنظيم كننده هاي (جريان) در محل برخورد با خاكريز جاده ها يا راه آهن، براي تسريع در زهكشي آب هاي اضافي پشت ديواره ساحلي است كه ناشي از آب زيرزميني، سيلاب هاي حاصل از سرريز آب رودخانه يا خيزاب هاي طوفاني دريا از روي ديواره ساحلي است كه در پشت آن جمع مي شود و زهكش هاي متقاطع آنها را به سرعت تخليه مي كنند.

در بعضي كشورها از اين زهكش هاي تقاطعي براي پرهيز از به هم خوردن سيماي
زهكش هاي طبيعي نيز استفاده مي شود.

Flood (سيل

1) جرياني با ارتفاع يا تراز نسبتاً بالاي رودخانه كه بالاتر از حد معمول باشد و نتيجه آنها هجوم آب به اراضي پست و غرقابي شدن آن مي باشد. بنابراين بالا آمدن، و سرريز كردن از يك سازه آبي به اراضي اطراف، سيل ناميده نمي شود.

2) موج سيلابي كه به پايين شبكه رودخانه حركت كرده و مانند خيزاب طوفاني (مثل امواج خروشاني كه در تركيبي از باد و حمله هاي سنگين موجي به وجود مي آيد) نيز سيل ناميده مي شود.

بسته به منبع به وجود آورنده آب هاي اضافي، سيل ها را مي توان حداقل در 5 گروه طبقه بندي كرد:

الف) سيل هاي ناشي از ذوب برف مناطق كوهستاني كه موجب آب اضافي در نواحي پاياب مي شود.

ب) سيلاب هاي ناشي از طغيان هاي به وجود آمده از گردبادهاي طوفاني اقيانوس ها كه در تركيب با امواج دريا پديد مي آيند.

پ) سيل هايي كه در اثر بارش هاي سنگين به وجود مي آيند كه رواناب آنها بيش از ظرفيت انتقال رودخانه ها و زهكش هاي ساخته شده و طبيعي مي باشد.

ت) سيل هايي كه به علت ذوب و شكسته شدن سدهاي يخي موجود در مقاطع بالا دست رودخانه پديدار مي شوند كه به آنها سيلاب هاي بهاري مي گويند.

ث) سيل هايي كه از شكستن و فرو ريختن سازه هاي احداث شده مثل سدها، ديواره ها، دريچه هاي متحرك، خاكريزها و سازه هاي كنترلي به وجود مي آيند.
__

بقیه واژه ها در ادامه مطلب ...

ادامه نوشته

سیل بند ها

محدود کردن جریان سیلاب در یک عرض معینی از رودخانه به کمک سازه هایی نظیر گوره ها و دیواره های سیل بند انجام میگیرد. این سازه ها از پخش شدن و گسترش سیلاب در زمینهای اطراف رودخانه جلوگیری کرده, آن را در یک مسیر و مجرای مشخص و محدود هدایت میکند. ساخت گوره ها (خاکریزهای سیل بند) قدیمیترین, رایج ترین و نیز یکی از مهمترین روشهای مهار سیلاب از دیر باز تاکنون بوده است. گوره, بند خاکی کوتاهی است که در فواصل مختلف از کناره رودخانه و در امتداد آن ساخته می شود تا نقش سواحل مصنوعی را در دوره های سیلابی که آب رودخانه از سواحل طبیعی خود بیرون میرود, را ایفا کند و بخش عمده زمینهای اطراف رودخانه را از آب گرفتگی محافظت نماید درمناطق شهری و سایر مناطق که ارزش زمینها زیاد میباشد, به جای گوره از دیواره های سیل بند استفاده میگردد. دیواره های سیل بند از جنسهای مختلف بتنی, سنگی, آجری و …. ساخته میشوند.

در بسیاری از موارد سطوح سیل بندها با پوشش گیاهی (بخصوص علف برمودا) درمقابل فرسایش حفاظت میشوند.

بطور کلی طراحی سیل بندها و دیواره های سیل بند بایستی مشابه سدهای معمول باشد. مزیت اصلی گوره ها امکان استفاده از مصالح محلی ارزان قیمت است.
گوره ها از مصالح معادن قرضه که به موازات گوره میباشند احداث میشود. این مصالح بایستی در لایه ها ریخته و کوبیده شود. نفوذ ناپذیری مصالح در کناره رودخانه بایستی بکار گرفته شود. در کل مصالح مناسب برای هسته بندرت در دسترس میباشد و بیشتر سیل بندها, خاکریزهای همگن میباشند.

مقاطع گوره ها بایستی با توجه به شرایط محلی و مصالح موجود طراحی شوند. به منظور امکان پذیر شدن عبور ماشین آلات, حداقل عرض سیل بند 3 متر میباشد. برای جلوگیری از فرسایش از مصالح ریپ رپ, چمن, بوته, درختان و بتن استفاده میشود.

برای زیبایی, شیب گوره رامیتوانند ملایم تر از میزان لازم احداث نمایند. در این حالت سیل بند کمتر مشخص بوده و رفت و آمد مردم با سهولت بیشتری انجام میشود. زهکش های پاشنه ای برای حفظ ایمنی گوره ها در مقابل آبشستگی و جلوگیری از خروج آب از شیب پایین دست لازم است. بعلت عرض زیاد گوره در پایین و ارزش بالای زمینهای شهری, در این مناطق معمولا از دیواره های سیل بند استفاده میشود این دیواره ها به نحوی طراحی میشوند که درمقابل فشار هیدرواستاتیکی (فشار بالا بر آب) مقاومت کنند.

در بیشتر موارد گوره ها به موازات رودخانه احداث میشوند ولی گوره های حلقوی, گوره هایی که به زمینهای بلند متصل میشوند و گوره های در برگیرنده پیچان رود نیز در موارد خاص بکار گرفته میشوند.

از مسائل مهم در طراحی گوره ها, زهکشی مناطق داخلی میباشد که از راه حلهای مختلف, بشرح زیر مورد استفاده قرار میگیرند:

• حوضچه جمع آوری و ایستگاه پمپاژ
• زهکشی درونی گوره ها
• زهکشی انحرافی
• کانال زهکشی
• تخلیه از لوله های تحت فشار

شرایط و مصالح ساختمانی بندرت کاملا" رضایت بخش میباشد و بنابراین با توجه به عدم قطعیتهای مهندسی رودخانه حتی با بهترین فنون احداث, خطر تخریب وجود دارد. مکانیزم های مختلف تخریب سیل بند بشرح ذیل میباشد:

• روگذری سیلاب
• نشت آب و آبشستگی
• فرسایش
• ناپایداری شیبها و لغزشهای پیاپی (Sloughing)
• ایجاد حفره توسط حیوانات

با توجه به موارد فوق گوره ها بایستی مرتبا مورد بازرسی قرار گیرند و اصلاحات لازم صورت پذیرد.
ایمنی سیل بندها مطلق نیست و بنابراین مدیریت بحران نقش کلیدی دارد.

در بسیاری از رودخانه ها افزایش تراز آب در جریان سیلاب به میزان چند سانتیمتر بالاتر از تاج سیل بند میتواند موجب تخریب آن شود. بنابراین افزایش اضطراری ارتفاع سیل بندها در جریان سیلاب که در مقابله با سیلاب صورت میگیرد، دارای اهمیت فوق العاده می باشد. روشهای مورد استفاده بشرح زیر میباشد:

• خاکریز اضطراری بر روی تاج سد
• کیسه های شنی
• دیوار حائل چوبی – خاکی
• جعبه خاکی

در صورت تخریب سیل بندها، عواقب میتواند از شرایطی که اصلا" سیل بندی احداث نشده باشد بسیار وخیم تر شود. این مسئله بایستی در انتخاب دوره بازگشت گوره ها در نظر گرفته شود و استفاده از فیوز پلاگ نیز در بسیاری از موارد قابل توجیه می باشد.

دیوارهای سیل بند کمتر از گوره ها در معرض خرابی میباشند. ولی امکان روگذری دیواره و یا آبشستگی در پی آن وجود دارد.
در صورت تخریب سیل بندها، عواقب میتواند از شرایطی که اصلا" سیل بندی احداث نشده باشد بسیار وخیم تر شود.

گوره ها با محدود کردن عرض مسیر, موجب افزایش تراز سیلاب میشوند. اصلاح مسیر و افزایش ضریب گذردهی میتواند مانع از افزایش تراز در اثر سیل بندها شود. با افزایش تراز سیلابی در ناحیه ای که گوره ها احداث شده اند, تراز آب در بالا دست و پایین دست افزایش مییابد. این افزایش تراز در مواردی عواقب ناگوار بدنبال داشته است. یک ناحیه که بوسیله گوره ها حفاظت شده ممکن است در اثر احداث گوره ها در بالادست یا پایین دست, دچار سیل گرفتگی شود. در این راستا لازم است ساماندهی رودخانه ها بر اساس یک طرح جامع به انجام برسد و بر اساس این طرح قسمت مهمی از سیلابدشت به مسیر جریان اختصاص یابد.

منبع : http://daneshnameh.roshd.ir

انرژی های پاک

راهنمایی که بودم معلممون وقتی داشت انرژی ها رو درس می داد به وجود انرژی زمین گرمایی در شمال غرب اشاره کرد که اوایل انقلاب غربی ها پیشنهاد سرمایه گذاری و تاسیس سازه های بهره برداری را داده بودند

دولت مردامون گفته بودم ما نیاز نداریم نفت داریم!!!

 

خوب نام انرژی ها سبز این روزا خیلی آشناست

انرژی خورشیدی ، باد مثل استفاده در منجیل ، انرژی گرمایی زمین ، انرژی موج های دریا و ...

در 26 دی ماه 1388 تو روزنامه خووندم تیتر زده بود" روز وداع با فسیلی ها " گزارشی بود که مدیر عامل سازمان انرژی های نواز پیوستن ایران به جمع کشورهای استفاده کننده از انرژی تجدید پذیر خبر داده بود و گفته بود دارن مکان های دارای پتانسیل انرژی زمین گرمایی شناسایی می شه تا به زودی به بهره برداری برسه!

 

البته متاسفانه دقیق نمی دونم کدوم معاهده اما ما تعهد کردیم که استفاده از انرژی های سبز را جایگزین سوخت های فسیلی کنیم اما خوب تا حالا که به خیلی از تعهداتمون عمل نکردیم

امیدوارم زودتر بتونیم اونا را جامعه عمل بپوشانیم

خوب در این راستا مثل همیشه کنفرانس هایی هم برپا شده

" اولین کنفرانس انرژی های تجدید پذیر و تولید پراکنده ایران"

دانشگاه بیرجند 18-20 اسفندماه  1388

 

و یکی دیگه ام هست

نمایشگاه و و همایش انرژی های تجدید پذیر که قرار هست در تاریخ 11-14 اسفندماه 1388 در محل دائمی نمایشگاههای تهران برگزار بشه

 

امیدوارم این همایشگاه بر عکس بقیه ما را به عرصه عمل نزدیک کند.

 

سرریز نیلوفری

منبع:  http://hamidpakbaz.blogfa.com/

برخی از مفاهیم و معیار های آبخیزداری

مطلبی جدید درباره مفاهیم و معیار های آبخیزداری

برای مطالعه به وبسایت زیر مراجعه نمایید

            http://www.watershed.org/?q=node/161

انواع مصالح خرده سنگی در سد سازی

 

انواع مصالح خرده سنگی در سد سازی

نگاه اجمالی

کاربردهای مختلف مصالح خرده سنگی را می‌توان به سه گروه عمده تقسیم کرد که شامل مصالح غیرقابل نفوذ ، که بیشتر برای آب بندی مخازن و کانالها مصرف می‌شوند، مصالح نفوذپذیر که به صورت شن و ماسه در بتن ، فیلترها ، زهکش‌ها ، در راهسازی و ندرتا به عنوان عاملی برای جلوگیری از فرسایش مصرف می‌شوند و مصالح مقاوم در برابر فرسایش یا سنگریزها ، که بیشتر به صورت قطعات سنگ و معمولا برای جلوگیری و کاستن قدرت تخریب آبهای جاری یا عمل امواج مصرف می‌شوند.

مصالح نفوذ ناپذیر

مصرف عمده مصالح خرده سنگی نفوذ ناپذیر بیشتر در بستر کانالها و مخزن سدها و آبگیرهایی است که به روی پی‌های نفوذ پذیر قرار گرفته‌اند. علاوه بر آن ، اینگونه مصالح جهت آب بندی در هسته سدهای خاکی و جاهای دیگر مصرف می‌شوند. ویژگی اصلی این نوع مصالح این است که باید در مقایسه با خاکهای سازنده محل پی‌ها نفوذ ناپذیر تر باشند. باید توجه داشت که خاکهای رسی که دارای خاصیت خمیرسانی زیادی هستند، اگر چه غیر قابل نفوذ هستند، ولی برای مقاصد فوق کمتر مفید واقع می‌شوند.

کاربرد خاکهای رسی

کانالها

در کانالها و مسیرهای گذر آب ، لایه نفوذ ناپذیر از یک طرف برای جلوگیری از اتلاف آب از کانال و از طرف دیگر برای جلوگیری از خیس و اشباع شدن و در نتیجه غیر قابل مصرف شدن زمینهای اطراف کانال بکار گرفته می‌شود. گر چه به ظاهر در اینگونه موارد به مصالحی کاملا غیر قابل نفوذ احتیاج داریم، ولی آنچه که در عمل مصرف می‌شود، لایه‌ای از مصالح دارای نفوذ پذیری متوسط است. این لایه‌ها را می‌توان با کاهش سرعت جریان آب در روی آنها ، با قرار دادن یک پوشش محافظ خرده سنگی ، در مقابل عمل فرسایش آب محافظت نمود.

دیواره مخزن

در مخزن سدها به ندرت می‌توان با تعبیه لایه پوششی ، نشت آب را به مقدار قابل ملاحظه‌ای کاهش داد. ولی با این حال می‌توان با این عمل گرادیان نشت را به حدی کاهش داد که از عمل خروج ذرات ریز از میان ذرات درشت (پدیده رگاب) جلوگیری به عمل آید. مصالحی که با هدف فوق در سد سازی بکار گرفته می‌شوند، لازم نیست کاملا غیر قابل نفوذ باشند، بلکه کافی است که نفوذ پذیری آنها کمتر از نفوذ پذیری مصالح سازنده پی باشد. در مخزن سدها به علت سکون آب ، مقاومت مصالح در برابر حرکت آب مسئله ساز بوده در نتیجه نیازی به مخلوط نمودن ذرات درشت با مصالح لایه نفوذ ناپذیر نداریم.

هسته سدهای خاکی

مصالح نفوذ ناپذیری که برای هسته سدهای خاکی مصرف می‌شوند، عمدتا از جنس رس یا مخلوطی از رس و لای است. در نقاطی که معدن مناسبی برای استخراج اینگونه مصالح در نزدیکی سد وجود ندارد، می‌توان از مصالح رسی و لای موجود در دشت سیلابی رودخانه استفاده کرد. به عنوان مثال ، مصالح نفوذ ناپذیر مورد نیاز برای سد خاکی درودزن ، در نزدیکی شیراز ، از بستر رودخانه کر و در محدوده مخزن برداشت شده است.

مصالح نفوذ پذیر

مصالح خرده سنگی نفوذ پذیر در واقع مصالحی است که ما آن را تحت عنوان کلی شن و ماسه ساختمانی می‌شناسیم. همانگونه که می‌دانیم موارد اصلی مصرف شن و ماسه شامل بتن ، فیلترها و زهکشها (مخصوصا در ارتباط با ساختمانهای بتنی) ، به صورت لایه یا لایه‌هایی در زیر سنگریزهای سطحی سدهای خاکی ، به عنوان لایه یا بخش زهکش در پاشنه پائین دست سدهای خاکی ، به عنوان عامل حد واسط برای جلوگیری از رگاب (خروج ذرات ریز از میان ذرات درشت) ، در جاهایی که گرادیان نشت آب زیاد است و بالاخره بکار گیری آنها در راهسازی و تهیه آسفالت است.

مصالح خرده سنگی بتن

بتن یکی از پر مصرف ترین مصالح ساختمانی در سدها است. عملیات اکتشافی اینگونه مصالح خرده سنگی باید از دقت زیادی برخوردار باشد. از این رو از پی جوئیهای مربوط به مصالح بتن می‌توان برای مقاصد دیگر استفاده کرد. ولی عملیات اکتشافی که برای دستیابی به مصالح خرده سنگی دیگر انجام می‌شود. معمولا از دقت کافی برخوردار نیست و این مصالح اغلب نمی‌توانند به عنوان مصالحی مناسب برای بتن مفید واقع شوند.

صافیها و زهکشها

هدف اصلی از بکار گیری اینگونه مصالح ، جلوگیری از فشار برخاست هیدرولیکی است. از این رو اینگونه مصالح باید آب را به سهولت زهکشی نموده و بطور همزمان ، بارهای نسبتا زیادی را ، بدون اینکه مصالح ، صافی (فیلتر) یا پی ، حرکت کنند، تحمل نمایند. در اغلب موارد در این کاربرد خاص ، یک لایه منفرد مصالح کافی نیست و باید از دو لایه استفاده کرد. گر چه مقدار مصالح مورد نیاز برای فیلترها و زهکشها معمولا کم است ولی در مقابل ، اینگونه مصالح باید از کیفیت بالایی برخوردار باشند.

لایه‌های زیر سنگریز

مهمترین مشخصه لایه شن و ماسه‌ای زیر سنگریزها ، درشتی اندازه آنها است. از این رو اینگونه مواد اغلب سنگ شکسته حاصل از معدنکاری و حفاری‌های معادن روباز تامین می‌شوند. البته اگر بتوان نقشه‌ای طبیعی از شن درشت را در فاصله‌ای مناسب از محل مصرف پیدا کرد، آن را نیز می‌توان بکار گرفت. باید توجه داشت که مقدار مصالحی که در این کاربرد نیاز داریم اغلب زیاد است و در صورتی که دانه بندی مصالح طبیعی ، مناسب نباشد دانه آرایی مجدد آنها مخارج زیادی را به دنبال خواهد داشت.

زهکش پاشنه پایاب سدهای خاکی

مصالحی که برای زهکشی در زیر پاشنه پائین دست سدهای خاکی بکار می‌روند باید تا حدی نفوذ پذیر تر از خاک پی باشند. اندازه دانه‌ها در اینجا اهمیت چندانی ندارد و مصالح ممکن است دارای مقادیر زیادی ذرات درشت تا ماسه ریز باشند. البته مصالحی که مقدار قابل ملاحظه‌ای لای و رس داشته باشند، مناسب نیستند. در این کاربرد ، حجم مصالح بکار گرفته شده در کیفیت آنها ارجحیت دارد. از این رو اگر مصالح به مقدار کافی در نزدیکی محل مصرف پیدا شود، جستجو برای پیدا کردن مصالح مرغوبتر ، به نقاط دورتر از کارگاه یا محل سد گسترش نمی‌یابد.

مصالح مقاوم در برابر فرسایش

در بسیاری از موارد ، از مصالح خرده سنگی برای محافظت سطح سازه یا سطح زمین در برابر عمل فرسایشی آبهای سطحی استفاده می‌شود. این مصالح معمولا به صورت لایه‌ای در سطح خارجی دامنه سراب و پایاب سدهای خاکی ، دیواره مخازن و سطح حوضچه آرامش سدها بکار گرفته می‌شوند.

سنگریز دامنه سراب سدهای خاکی

به منظور محافظت سطح خاکریزها ، یا بخشهای خاکبرداری شده ، از عمل فرسایش آب از لایه سنگریز استفاده می‌شود. فرسایش توسط آب ممکن است به صورتهای گوناگون ، از جمله عمل تخریبی آبهای جاری ، مخصوصا جریانهای غیر خطی و آشفته ، عمل تخریبی امواج در سواحل ، یا بر اثر عمل فرسایشی بارانها و رگبارهای شدید باشد.

حوضچه‌های آرامش

در بخشهایی از مسیر کانالها یا در محل تصفیه آب از سر ریز یا دریچه سدها ، که سرعت آب و در نتیجه قدرت تخریب آن زیاد است، معمولا حوضچه‌های نسبتا عمیقی در مسیر جریان آب ساخته می‌شود که نقش سرعت گیر را بازی می‌کنند. بستر این حوضچه‌های سرعت گیر و آرام کننده معمولا با لایه‌ای از سنگریز پوشانده می‌شود.

سطح کانالها

از سنگریز ، برای محافظت زمین در مقابل عمل فرسایشی آب در کانالها و مسیرهای گذر آب نیز استفاده می‌شود. این نوع سنگریز بیشتر در شیبهای تند مسیر و محل پیچهای شدید کانال ، در مجاورت پایه پلها و دیگر سازه‌های بتنی ، که زمین اطراف آن در معرض عمل فرسایشی آبهای جاری است، تعبیه می‌شود.

لایه محافظ باران

برای محافظت سطح زمین از عمل فرسایشی باران ، از همه نوع ذرات و قطعات سنگی ، که در مجاورت آب خرد نمی‌شوند، می‌توان استفاده کرد. تنها محدودیتی که در این مورد وجود دارد استفاده از شیلها و لای سنگها (سنگهای سیلتی) است. اندازه ذرات در این کاربرد خاص از اولویت برخوردار نیست. با وجود این ، مصالحی که به این منظور بکار می‌روند نباید از شن ریزتر باشند.

موج شکن

موج شکنها ، همانگونه که از نامشان پیداست، دیوارهایی هستند که برای محافظت اسکله‌ها ، تاسیسات بندری یا بخشهایی از سواحل ، در مقابل عمل تخریبی امواج دریا ، احداث می‌شوند. بیشتر موج شکنها با ریختن و انباشتن قطعات سنگ در محل مورد نظر بوجود می‌آیند. این ساختمانها معمولا نیمرخی مثلثی یا ذوزنقه‌ای دارند. در بیشتر موارد یک موج شکن از یک هسته داخلی ، متشکل از مصالح با مرغوبیت کمتر و ریز دانه تر و یک بخش خارجی ، متشکل از مصالح درشت و مرغوب ساخته شده است.

منبع:  daneshmand.roshd.ir

طرح های آبراهه ها

نوع طرحهاي آبراهه­اي به شرح زير مي­باشند:

1- زهكش موازي : اين نوع زهكش در مناطق دشت و سردشت­ها و قله­هاي مقاوم ايجاد

مي­شود. بطور كلي اين آبراهه در سه واحد مشاهده مي­شود:

سنگ­هاي بازالتي كه تيپ ملايمي داشته باشند، همچنين در سازندهاي ماسه سنگي و

 دره­هاي خشك در مناطق مرتفع. امتداد آبراهه­هاي فرعي اين نوع زهكش تقريباً به موازات

 هم مي­باشد.

2 - زهكش درختي : تشكيل اين نوع زهكش اغلب مربوط به جنس سنگ بستر است،

 چنانچه سنگ و خاكهاي يك منطقه داراي مقاومت و سختي مشابهي نسبت به فرسايش

 باشند  شكل­گيري آن حتمي است. آبراهه­هاي فرعي بطور تصادفي تحت اثر فرسايش

بطرف سرآب آبخيز توسعه مي­يابد و شيب­هاي حاصله داراي جهتي غالب و نظم مشخصي

نمي­باشند. مسير آبراهه­ها معمولاً نامنظم بوده و آبراهه­هاي  فرعي مي­توانند تحت هر

زاويه­اي به جريان اصلي وارد شوند.

اين زهكش در انواع سنگ­ها بوجود مي­آيد، بطور مثال در رسها، مارنها، شيستهاي

دگرگوني، ماسه سنگها و كم و بيش در روي سنگهاي آذرين و گرانيت.

3- زهكش تاكي : اين زهكش در مناطقي تشكيل مي­گردد كه سنگهاي متلاشي شده

 داراي سختي يكنواختي نباشند. توسعه و حفر آبراهه­ها در تشكيلات سست با شدت بيشتري صورت مي­گيرد واين وضعيت سبب ايجاد دره بين مناطقي مي­گردد كه از سنگهاي

 سخت تشكيل    شده­اند و شبكه زهكشي آبراهه­هاي آن كوتاه و فواصل آنها بهم نزديك

مي­باشند. نمونه ديگري از زهكش تاكي را مي­توان در دشتهاي ساحلي كه داراي

 تشكيلات متلاشي شده قديمي است مشاهده نموده كه اين وضعيت نتيجه مقاومت و

سختي لايه­هايي است كه داراي شيب ملايمي هستند. وجود آبراهه­هايي طويلتر با

فواصل بيشتر از مشخصات بارز اين نمونه است.

در ناهمواري­هاي چين خورده موازي كه از سازندهاي مختلف از نظر مقاومت به فرسايش

تشكيل شده و يا در مناطقي كه تحت تأثير نيروهاي تكتونيكي قرار دارند معمولاً اين نوع

آبراهه ايجاد مي­گردد.

 

4- زهكشی مستطيلي : اين زهكش در مناطق گسل­دار كه رودخانه­ها بسادگي در محل

شكاف حاصله از گسل­ها جريان مي­يابند ايجاد مي­گردد. آبراهه­هاي عمومي اين نمونه، از

نوع آبراهه­هاي خودسر مي­باشند. مناطقي كه در آنها اين نوع زهكشي ايجاد

مي­شودمناطقي هستند كه درزيرخودتوده­هاي­بزرگ­و وسيع­سنگهاي يكنواخت دگرگوني

 ودشتهاي رسوبي دارندو درآنها واحدهاي­رسوبي باشيب كم وجود دارد. اين نوع زهكش با

مقياس­كم و بطور محدود درماسه سنگهاي درز وشكافدار نواحي خشك و نيمه خشك هم

 مشاهده مي­شود. آبراهه­ها بندرت كاملاً عمود برهم بوده ومعمولاً داراي زواياي حاده بزرگ

 (نزديك به 90 درجه) مي­باشند.

5 - زهكش حلقوي : بطوركلي قله­ها در روي نقشه­هاي توپوگرافي بصورت خطوط

متحدالمركز نشان داده مي­شوند و در روي عكسهاي هوايي قله­ها به صور برجسته ظاهر

گردند و درسنگهاي نرم و سست اغلب آبراهه­ها عمود برشيب ديده مي­شوند. اين آبراهه­ها

اگر در روي قله­هاي مدور جريان داشته باشند  زهكش حلقوي  را تشكيل مي­دهند .

6 - زهكش مركزي : اين نوع زهكش در مناطقي روي مي­دهد كه آبراهه­هاي اوليه آن از روي

 دامنه و كناره­هاي سنگهاي مقاوم­تر حاشيه­هاي گودال به طرف داخل حوزه جريان مي­يابند

 كه يك سيستم مركزي ايجاد مي­كند كه در چاله­هاي مدور و بسته ناوديسي تشكيل مي­گردد.

 

تکنولوژی اجراء در سد خاکی با هسته رسی

مقدمه :

پس از انتخاب پيمانكار و دريافت اطلاعات كاملي از پروژه اولين گام، تحويل زمين با حضور نمايندگان كارفرما ، نظارت مقيم و پيمانكار مي باشد كه بين آنها صورتجلسه مي‌شود . پس از آن پيمانكار برنامه زمانبندي خود را با توجه به شرايط پروژه وامكانات خود به دستگاه نظارت ارائه مي دهد .

در قدم اول پيمانكار بايد به بررسي وشروع عمليات اجرايي راههاي دسترسي اقدام نمايد. روش كار به اين طريق است كه نقشه‌هاي جزئيات را پيمانكار براساس نقشه‌هاي اصلي مشاور و برداشتهاي نقشه‌برداري تهيه و به دستگاه نظارت جهت تاييد ارسال مي شود. احداث راههاي دسترسي بايد به نحوي باشد كه محل جاده‌ها در طول اجراي كل پروژه تغيير نكند چون دوباره كاري است و هزينه اضافي را موجب مي شود حتي الامكان بهتر است جاده‌ها يكطرفه باشند تا به اين وسيله تصادفات كمتر شود.

بلدوزر ، لودر ، گريدر ، غلطك و تراك ميكسر از معمول ترين ماشين آلات راهسازي هستند كه بكارگيري مي شوند. با توجه به شرايط پروژه ، توپوگرافي و جنس زمين در صورت نياز بايد از ماشين آلات ديگري مانند بيل مكانيكي ، Jack hammer يا پيكور ، دريل واگن وغيره استفاده كرد .

در طول اجراي پروژه اگر پيمانكار هنگام اجرا به مواردي برخورد نمايد كه در نقشه‌ها ديده نشده باشد، موارد را به اطلاع دستگاه نظارت مقيم رسانده و درخصوص نحوه اجراي هماهنگي لازم صورت مي‌گيرد و با نظارت صورتجلسه مي‌شود .

نحوه پرداخت هزينه پروژه به اين صورت است كه پيمانكار صورت وضعيت ماهانه را تنظيم وبه دستگاه نظارت تحويل مي دهد و دستگاه نظارت پس از بررسي اعلام نظر مي نمايد. پيمانكار نيز نظرات خود را به همراه مدارك مستند مانند صورتجلسات، برداشتهاي نقشه‌برداري وغيره ارائه نموده نتيجه به كارفرماي طرح ارائه مي شود .

تجهيز كارگاه :

در پروژه‌هاي بزرگ تجهيز كارگاه، خود پروژه‌اي محسوب مي شود. در مرحله تجهيز كارگاه از اولين كارها احداث كانكس‌هاي موقت است. احداث اتاقك نگهباني وفنس كشي دور محوطه پيمانكار نيز در ابتدا انجام مي شود .

فضاهاي كه در مرحله تجهيز كارگاه براساس نقشه‌هاي مشاور بايد احداث گردند طبق روال ابتدا ريز شده و در نقشه‌هاي جزئيات به تاييد نظارت مي رسد و سپس اجراي آنها شروع مي‌شود . فضاهاي معمول تجهيز كارگاه در يك پروژه سدسازي عبارتند از :

- كانكس‌هاي اداري شامل دفاتر رياست كارگاه، رياست دستگاه نظارت، دفتر فني نظارت، دفتر فني پيمانكار ، اتاق جلسات، سالن اجتماعات، نمازخانه ، سرويسهاي بهداشتي ، دفاتر امور اداري ، امور مالي ، امور پشتيباني، دبيرخانه ، مخابرات و ...

- كانكس‌هاي كمپ مسكوني شامل خوابگاه مديران ومهندسان ، خوابگاه كارمندي و كارگري ، انبار كمپ ، آشپزخانه و كلوپ (سالن تلويزيون)

- كانكس‌هاي ساختمانها و تاسيسات اجرايي شامل : رختكن و اتاق استراحت مهندسين وكارگران ـ انبارها ـ آزمايشگاه ـ تعميرگاه ماشين آلات ـ كارواش ـ بچينگ وتاسيسات وابسته مانند كولينگ و يخ‌سازها ـ كانكس‌هاي واحد برق ، تراشكاري، كارگاه چوب، كارگاه فلز ، سوله آرماتوربندي، انبار ناريه واتاق پرسنل آتشباري، پمپ بنزين، اتاقهاي پرسنل ماسه شويي و سنگ شكن وپست برق، باسكول ، سيلوي سيمان و انبار آن، كمپرسورخانه، سايبان ديزل ژنراتور، منبع آب ، منبع سوخت، ساختمان بهداري، ايمني وآتش نشاني، تيرهاي چراغ برق، سپتيك‌ها وغيره .

محل هر يك از آيتمهاي فوق كه در پلان جانمايي كارگاه مشخص مي شوند بايد به نحوي باشند كه در مسير جاده يا محل احداث سازه‌هاي وابسته قرار نگيرند .

عمليات اجرايي سد:

با توجه به اسناد ارزيابي آيتمهاي اجرايي یک سد عبارتند از : حفاري پي و تكيه گاه سد وتحكيمات ، احداث ديوار آب بند و پرده آب بند، حفاري سرريز و آبگير ، خاكريزي بدنه سد ونصب ابزار دقيق، بتن ريزي سرريز و آبگير كه در ذيل روش اجراي آنها خواهد آمد .

حفاري پي سد وتكيه‌گاههاي جناحين :

كلا" عمليات خاكي مانند خاكبردراي وحفاري وابستگي زيادي به ماشين آلات دارد. بلدوزر ، لودر ، كمپرسي، بيل مكانيكي، بيل شاول، داپتراك، دريل واگن ، جك هَمِر، از انواع ماشين آلات كاربردي در عمليات خاكي هستند .

يكي از مسائلي كه در اجراي پروژه‌ها باحجم خاكبرداري زياد مطرح است تعيين محل دپوي خاكهاي حاصل از حفاري وخاكبرداري است كه بايد قبل از شروع عمليات با هماهنگي دستگاه نظارت، محل دپو مشخص گردد .

الف ـ‌ خاكبرداري پي :

حفاري وخاكبرداري پي تا جايي ادامه پيدا مي كند كه به لايه نفوذ ناپذير مانند سنگ برسيم. با توجه به اينكه در پروژه‌هاي سدسازي معمولا" سطح آبهاي زيرزميني بالا مي‌باشد اگر در حين خاكبرداري به آب رسيديم با تعريف ايستگاههاي پمپاژ و اجراي زهكش‌ها و سپس لجن برداري توسط بيل مكانيكي يا بلدوزر با تلاقي عمليات حفاري را ادامه مي دهيم. اگر در كار لجن برداري با مشكل مواجه شديم مي توان اندكي خاك خشك به لجن اضافه كرد و سپس آنرا با لجن ميكس كرد و بعد اقدام به بارگيري وحمل نمود .

در حفاري پي سنگهاي سست بايد برداشته شود كه بسته به حجم سنگ مي توان از جك همر يا دريل واگن و انفجار نسبت به برداشتن سنگ اقدام كرد .

ب ـ حفاري تكيه‌گاه :

خاكبرداري وحفاري تكيه‌گاه نيز معمولا" تا رسيدن به جنس مناسب مصالح ادامه پيدا مي‌كند. در احداث سدها خاكبرداري تكيه‌گاه با شيب مناسب ومطابق طرح از مسائل مهم به شمار مي رود .

در زمينهاي خاكي عمليات خاكبرداري با بلدوزر و با هدايت مباشر عمليات خاكي براساس سرشيبهاي پياده شده توسط نقشه‌بردار انجام مي‌شود تا شيب مناسب در خاكبرداري حاصل آيد .

در زمينهاي خاكي با حجم سنگي پايين وحفاري با جك همر بايد همر دستگاه در زاويه مناسب قرار داشته باشد و در زمينهاي سنگي كه حجم سنگ بالا است و نياز به انفجار دارد چالهاي حفر شده توسط دريل واگنها بايد زاويه مطلوب را داشته باشد .

در خاكبرداري همواره بايد توجه داشته باشم كه مسيرهاي دسترسي را قطع نكنيم. همچنين بايد مراقب بود تا با كسر حفاري مواجه نشويم چرا ممكن است بعدا" اصلاح كم حفاري‌ها به دليل عدم وجود دسترسي غيرممكن گردد و عمليات اجرا نظم خود را از دست بدهد .

در جاهايي كه حفاري وخاكبرداري بيشتر به علت محدوديتهاي توپوگرافي مقدور نباشد يا هزينه بيشتري را موجب شود يا به هر دليل ديگري نخواهيم حفاري ادامه پيدا كند با توجه به جنس ونوع مصالح ترانشه بايد آنرا تحكيم كرد. تحكيمات با توجه به نوع پروژه، جنس مصالح و زمين، موقعيت سنگها و واريزه‌ها انواع مختلفي دارد :

استفاده از بتن پاشي در يك يا دو لايه يا بيشتر ، بستن مش در لايه‌هاي شاتكريت (بتن پاشي) توسط سيم انتظار استفاده از راك بولتها وانكرها و تزريق تحكيمي دوغاب سيمان (در صورت نياز جهت مهار قطعات سنگي ترانشه) استفاده از ديوار حائل بتني يا سنگي وغيره .

در پروژه‌هاي سدسازي براي اينكه جلوي آبهاي نشتي از زير بدنه سد را بگيرند بايد پي سد را در برابر آب درحد قابل قبول نفوذ ناپذير نمايند. اين كار معمولا" بوسيله تزريق دوغاب سيمان به لايه‌هاي زير پي سد در زيرهسته رسي انجام مي شد كه به احداث پرده آب بند يا پرده تزريق معروف مي باشد.

در سد خاكي با هسته رسي و ديوار آب بندي، اگر منظور احداث ديوار آب ‌بند به منظور آب بندي پي سد باشد مي توان از مطلب زير استفاده كرد .

احداث ديوار آب بند در پي سد :

اگر به دليل سست بودن و تخلخل زياد لايه‌هاي ريزپي از نظر زمين شناسي، روش پرده تزريق كارايي لازم را نداشته باشد ذيل عمل خواهیم کرد :

ابتدا مقدمات كار يعني احداث حوضچه گل، ديوارهاي راهنما و سكوي حفاري مي بايست انجام شود.

احداث حوضچه ها : ابتدا حوضچه‌هاي گل تازه، گل كاركرده، آب تازه و ايستگاه پمپاژ ساخته مي شوند . ابعاد حوضچه‌هاي گل براساس عمق پانل ومشخصات خاك بستر تعيين مي‌گردد. باتكميل حوضچه‌ها كار نصب لوله وپمپ انجام مي شود .

ساخت ديوارهاي راهنما : به منظور هدايت وكنترل كاتر دستگاه حفاري ، ديوارهاي زوج راهنمابا بتن ساخته مي شوند .

براي سكوي حفاري نيز يك پلتفرم يا محل صافي را خاكبرداري يا خاكريزي كرده با غلطك مي كوبند تا دستگاه حفار در آنجا قرار گيرد .

حفاري پانلهايي به عمق حداكثر 87 متر وعرض حدود 8/0 متر وطول 4/2 متر توسط دستگاه هيدرو فرز انجام مي‌شود . پانلها بصورت اوليه وثانويه حفاي مي شوند به اين طريق كه بين پانلهاي اوليه حفاري شده، پانلهاي ثانويه حفاري مي‌شوند تا يكپارچگي ديوار آب بند تامين گردد يعني به صورت يك در ميان اوليه وثانويه حفر مي شوند . در هنگام حفاري، مصالح حاصل از حفاري بهمراه گل حفاري به واحد تصفيه گل هدايت شده و پس از جدايش مصالح از گل حفاري، دوباره گل حفاري به داخل پانل هدايت مي‌شود. گل حفاري در اصل كار تامين پايداري ترانشه حفاري شده را انجام مي دهد .

در حين حفاري مشخصات گل دائما توسط آزمايشگاه كنترل مي‌گردد. با اتمام عمليات حفاري عمليات بتن ريزي توسط لوله ترمي آغاز مي‌شود. بتن ريزي در شرايطي صورت ميگيرد كه پانل از گل حفاري پر است. براساس مشخصات طرح پانلها براساس بتن پلاستيك (بتن بنتونيت‌دار) يا بتن سازه‌اي پر مي‌شوند . بتن پلاستيك از مقاومت فشاري كم ولي مدول ارتجاعي و نفوذناپذيريي بالايي برخوردار است

منبع :  http://www.sheshmim.com/ 

متدولوژی هواشناسی در طرح های توجیهی آبخیزداری 2

این پست ، ادامه مطلب متدولوژی هواشناسی در طرح های توجیهی آبخیزداری 1 است .

در مطلب قبلی تعدادی از متدولوژی های هواشناسی را معرفی کردیم . در این مطلب به معرفی بقیه

متدولوژی هواشناسی میپردازیم.

10 - بازدید از نقشه ایستگاه های هواشناسی در منطقه مطالعاتی به منظور بررسی کیفیت کار دستگاه ها ،

دیده بانی ، وضعیت ایستگاه ها ، تغییرات احتمالی در خصوص موقعیت ایستگاه ها .

11 - مقایسه ضرایب آماری طی دوره شاخص و موجود ایستگاه ها

12- تعیین تواتر بارندگی سالانه ایستگاه ها با بهره گیری از برنامه کامپیوتری HYFA و ارائه نتایج با جدول

و کاغذ اطلاعات .

13- تعیین تواتر بارندگی ماهانه ایستگاه های معرف با بهره گیری از برنامه کامپیوتری HYFA و ارائه نتایج

با جدول و کاغذ احتمالات .

14- عرضه بارندگی فصلی ایستگاه های معرف به صورت میزان و درصد و نمودار .

15- تصحیح مجدد نقشه شبکه بندی ایستگاه ها ، تهیه جدول مشخصات عمومی ایستگاه های مورد

بررسی نظیر طول وعرض جغرافیایی ، ارتفاع ، سال تاسیس ،طول دوره آماری ،وابستگی به سازمان

متبوعه برون یا درون حوزه بودن .

16- ارائه تعداد روز های بارندگی بیش از 1 ، 5 ، 10 ،15 و 20 میلیمتر به صورت نقطه ای و حتی الامکان

به صورت منطقه ای .

17- ارائه منحنی های بارش و زمان برای تداوم های مختلف .

18- برآورد معادله گرادیان بارندگی ماهانه و سالانه منطقه مطالعاتی با عرضه میزان همبستگی و سطح اطمینان و انتخاب ایستگاه های معرف .

19-عرضه رژیم بارندگی ایستگاه ها به صورت میزان و درصد ، تهیه نمودار و تعیین رژیم بارندگی منطقه ای با بهره گیری از معادلات گرادیان بارندگی ماهانه .

20- تهیه منحنی متحرک 5 تا 10 سال

21- تهیه دوره های خشکسالی و ترسالی با بهره گیری از روش SIAP

22- ارائه تعداد روز های بارانی و برفی و نسبت این دو پارامتر به صورت نقطه ای و حتالامکان به صورت منطقه ای .

23- تعیین ضریب برفگیری  با بهره گیری از آمار ایستگاه های برف سنجی و یا در نبود ایستگاه با بهره گیری زا آمار بارندگی روز هایی که دما کمتر از صفر است و یا رابطه تجربی چندرا ( Chendra) .

24- تعیین میزان ذوبر برف با بهره گیری زا روابط تجربی .

25- تهیه  نقشه همباران با بهره گیری از معادلات گرادیان بارندگی سالانه  منطقه مورد بررسی و آمر بارندگی سالانه ایستگاه های کنترل منحنی های همباران با استفاده از تصاویر ماهواره اسی در سیستم GTS

26- تعیین حجم بارش و متوسط بارندگی سالانه هر یک از واحد های هیدرولوژیکی با بهره گیری  از مساحی فواصل بین خطوط همبابارن و مقایسه نتایج متوسط بارندگی حوزه با بهره گیری از معادله گرادیان بارندگی .

27- برآورد تبخیر و تعرق حقیقی  در داخل حوزه بر حسب نیاز گونه های گیاهی .

28- ترسیم تیسن پلیگون برای حوزه مورد مطالعه بر اساس ایستگاه های باران سنج 24 ساعته موجود

29- تعیین متوسط بارندگی سالانه برای هر حوزه

منبع: مشخص نیست . اما مرجع متدولوژی هواشناسی در طرح های آبخیزداری میباشد .

---

متدولوژی هواشناسی در طرح های توجیهی آبخیزداری 1

با سلام .

مطلب این پست را به متدولوژی هواشناسی مطالعات توجیهی آبخیزداری اختصاص دادم . اهمیت

آگاهی ازمتدولوژی در حدی است که به منظور مطالعات هواشناسی الزاماباید شناخت کافی در مورد

متدولوژی داشته باشید .

متدولوژی به معنای روش شناسی است و در مطالعات آبخیزداری ، متدولوژی اهداف فعالیت را مشخص

میکند .

در مطالعات هواشناسی طرح های توجیهی آبخیزداری نیز متدولوژی خاصی مشخص شده است که

کارشناس باید بر اساس آن عمل کند .

متدولوژی بخش هواشناسی مطالعات توجیهی آبخیزداری به شرح زیر است :

ارزیابی مشخصات اقلیمی قلمرو و مطالعاتی هدف اصلی بخش هواشناسی را شامل میشود .

علاوه بر این اهداف دیگری نیز به شرح زیر در این بخش دنبال میگردد :

ارائه پارامتر های مورد نیاز در بررسی بیلان آبی حوزه آبریز .

ارائه پارامتر های مورد نیاز در ارزیابی آبدهی واحد های هیدرولوژیک و کل حوزه های آبریز .

ارائه پارامتر های مورد نیاز در برآورد سیلاب در واحد های هیدرولوژیک و کل حوزه آبخیز .

برآورد تبخیر و تعرق پتانسیل از گیاه مرجع به منظور برآورد نیاز آبی گیاهان در الگوی پیشنهادی .

روش شناسی بخش هواشناسی به صورت زیر ارائه شده است:

1-جمع آوری کلیه آمار پارامتر های هواشناسی از قبیل 5 شاخص حرارتی ،آمار بارندگی ماهانه

و سالانه ، حداکثر 24 ساعته ،تعداد روز های بارندگی بیش از 1 ، 5 ، 10 ، 15 ، 20 میلیمتر ، تعداد روز های

یخبندان ، حداکثر و حداقل نم نسبی ،تعداد روز های برفی و بارانی ، تعداد روز های همراه با گرد و غبار و

طوفانی ،آمار تبخیر ماهانه و سالانه ،فشار بخار اشباع ، ساعات آفتابی ،فراوانی باد و شدیدترین بادهای

رخ داده در منطقه و در صورت امکان تهیه نوار باران سنج ثبات و آمار بارندگی برای روز هایی که دما

در آن کمتر از صفر درجه است .

2- جمع آوری مطالعات انجام شده و یا در دست انجام منطقه مطالعاتی و یا مجاور آن به منظور مقایسه

نتایج این گزارش با مطالعات مزبور .

3- انتخاب شبکه بندی مناسب ایستگاه های هواشناسی به منظور دستیابی به اهداف مورد نظر در گزارش .

4- ورود اطلاعات در بانک های اطلاعاتی Spread sheet

5- حذف آمار مشکوک و سپس محاسبه ضرایب آماری کلیه پارامتر ها .

6- تهیه نقشه موقعیت ایستگاه های هواشناسی ( مقیاس 1:25000) با بهره گیری از نقشه های

توپوگرافی منطقه مورد بررسی .

7- تهیه طول دوره آماری ایستگاه ها و وضعیت داده های هواشناسی .

8-بررسی صحت و سقم داده های بارندگی با بهره گیری از آزمون های همگن و روش منحنی جرم مضاعف .

9- انتخاب دور ه شاخص ، تطویل ،تصحیح ،ترمیم و تکمیل داده ها با بهر ه گیری از مناسبترین روش ها .

ادامه دارد...

نقشه پایه

با سلام.

تا به حال فکر کردید که اولین مرحله اجرایی یک پروژه آبخیزداری چیست ؟

تولید نقشه پایه ( Base map) اولین گام اجرای یک پروژه کامل آبخیزداری است .

نقشه پایه ،نقشه ای است که برخی ویژگی های حوزه آبخیز مورد مطالعه در آن مشخص است .

فاکتور هاییکه برای تهیه نقشه پایه باید در نظر گرفته شود زیاد نیستند . دقت نقشه بستگی به

دقت شما و نقشه اولیه ای که از آن نقشه پایه را تهیه میکنید ( مقیاس 1:25000) دارد .

اما چرا نقشه پایه تهیه میکنیم ؟

اول : دید کاملی از وضعیت حوزه آبخیز و منطقه داشته باشیم.

دوم : نقشه پایه ای که شما تهیه میکنید ، نقشه ای است که هیدرولوژیست ، خاکشناس ،

زمین شناس و تحلیل گر پوشش گیاهی منطقه از آن برای انجام تحلیل های خود استفاده خواهد کرد .

بنابراین دقت این نقشه بسیار مهم است .

اجزای نقشه پایه :

1- مهمترین بخش نقشه پایه ، واحد های هیدرولوژیکی ( زیر حوزه ها ) میباشد .

2- خطوط توپوگرافی ( 20 متر و 100 متر ) .

3- جاده ها ( جاده اصلی ، فرعی ، مالرو و... )

4- آبراهه ( اصلی و فرعی ) ، چشمه ، قنات ها و..

5- مناطق مسکونی

6-خطوط انتقال برق

7- بیشه زار ها ، باغها و ....

8 - سازه ها آبخیزداری ، بند های خاکی

موضوعی که در تهع نقشه پایه بسیار مهم است ، مقایسه و تصحیح نقشه با مشاهدات منطقه میباشد .

یک کارشناس حتما باید نقشه پایه را با مشاهدات منطقه ای تطبیق دهد و در صورت نیاز آن را تصحیح نماید .

نقشه ای که در زیر مشاهده میکنید نمونه ای از نقشه پایه است . البته این نقشه خطوط توپوگرافی ندارد .

نقشه های پایه در ایران دارای خطوط توپوگرافی هستند ولی در تهیه نقشه های پایه در کشور های دیگر

( تا جایی که اینجانب میدانم ) از خطوط توپوگرافی کمتر استفاده میشود . در عوض در نقشه های

پایه تهیه شده در ایران مناطق مجاور حوزه آبخیز در نظر گرفته نمیشود ولی همانطور که در نقشه

پایه زیر مشاهده میکنید ، مناطق مجاور لحاظ شده است .

پهنه بندي سیلاب و مدیریت دشت سيلابی

مفهوم پهنه بندي سيل بر اين اصل استوار است كه جلگه سيلابي و كانال رودخانه يك مجموعه واحد بوده و جلگه سيلابي يك قسمت از رودخانه است كه بندرت مورد استفاده قرار مي گيرد. براين اساس پهنه بندي سيلاب به تعيين ناحيه هايي در داخل سيلابدشت اطلاق مي گردد كه براي كاربري هاي مختلف از قبيل فضاهاي باز تفريحي، كشاورزي، محوطه هاي صنعتي و مسكوني و … مورد استفاده قرار مي گيرند. تمامي نواحي سيلابدشت به قسمتهايي با خطر پذيري متفاوت به
منظور كنترل كاربري و توسعه اراضي تقسيم مي شوند. پهنه بندي ، براي مشخص كردن ميزان خطر پذيري به سيلاب براي استفاده كنندگان متحمل سيل، شناسايي ناحيه ها براي بيمه سيل و ايجاد محدوديت هاي اجباري كاربري در مناطق خطرپذير قابل استفاده مي باشد.
پهنه بندي معمولاً در نواحي مناطق توسعه يافته و بر طبق نقشه هاي خطرپذيري صورت مي گيرد و بايستي قدرت لازم براي اعمال محدوديتهاي ناشي از آن وجود داشته باشد.
مديريت توسعه سيلابدشت از آنجا نشات گرفت كه موسسات دولتي و عمومي علاقمند به كنترل تغييرات مناطق در حال توسعه ( نظير تغييركاربري اراضي ، ساخت وسازها ، تاسيسات زيربنايي و غيره) در سيلابدشت ها شدند.
فنون بكار گرفته شده در اين جهت در مقياس مالي سرمايه گذاري كمتري مي طلبد ولي در مقياس تعهدات فردي ( هزينه هاي اجتماعي ) هزينه بالايي در بردارد.براي موفقيت در جلوگيري از توسعه سيلابدشت، به تعهدات جمعي براي انجام اقدامات لازم، نياز است.
اهداف كلان چنين اقدامات محدود كننده اي به قرار زير است:
1- كاهش خسارات بالقوه مالي و تلفات جاني در آينده،
2- تعيين و تشريح كاربري قابل قبول يا منطبق با شرايط از اراضي كه در محدوده مشخص
شده سيلابدشت قرار دارند و
3- مهمتر از همه اين كه افزايش آگاهي عمومي و موسسات در رابطه با خطرپذيري نواحي
سيلزده در سيلاب دشت
روشهاي مختلف پهنه بندي سيلابدشت
روشهاي موجود براي تهيه نقشه هاي پهنه بندي را مي توان به 5
گروه عمده به شرح زير تقسيم بندي نمود:
- روش مشاهده اي و استفاده از داغاب سيلاب
- مقايسه عکسهاي هوايي منطقه
- استفاده از تصاوير ماهواره اي و تكنيكهاي سنجش از دور
- محاسبه دستي
- استفاده از مدلهاي رياضي
كليه روشهاي فوق برای تهيه نقشه پهنه بندي سيل احتياج به تعيين تراز جريان سيل و انتقال رقوم سطح آب روي نقشه هاي توپوگرافي دارند. همه اين روشها اصولاً از همان روند يكسان استفاده از رقوم تعيين شده سطح آب در هر مقطع عرضي (يا موقعيت هاي مختلف) براي پهنه بندي كمك مي گيرند. كه البته بين مقاطع عرضي با درون يابي نقاط پخش سيل مشخص مي گردد. تفاوت عمده بين اين روشها در نحوه تعيين پروفيل سطح آب مي باشد.
الف ) روش مشاهده اي و استفاده از داغاب سيلاب
اين روش را بعبارتي مي توان روش سنتي اطلاق نمود. در اين روش پس از فروكش نمودن سيلاب اثر داغاب سيل روي پلها، ساختمانها، درختها و زمين علامت گذاري شده و با توجه به موقعيت تقريبي اين داغابها بروي نقشه هاي توپوگرافي و اتصال آنها به يكديگر پهنه بندي مربوطه مشخص مي گردد.
متاسفانه اين روش با وجود دقت پايين به دليل عدم نياز به وسايل و ابزار جديد و دانش فني خاص كماكان در بعضي از مناطق مورد استفاده قرار مي گيرد. معايب و محدوديتهاي اين روش را مي توان در موارد ذيل خلاصه كرد:
- اين روش مستلزم كار صحرايي زياد است زيرا بايد در نقاط مختلف اين داغابها ثبت و
با رنگ علامت زده شود كه با صرف هزينه و زمان زيادي توام است.
- دقت انتقال داغابها بر روي نقشه ها توپوگرافي پايين مي باشد و كوچكترين اشتباه
باعث بروز اختلاف بين علامت ثبت شده و علامت انتقال داده شده مي شود.
- در اين روش تنها پهنه سيل گير براي حداكثر دبي عبوري قابل ثبت است و به معناي واقعي تهيه نقشه پهنه بندي براي دوره بازگشت هاي مختلف بسيار مشكل است.
با توجه به كار صحرايي زياد و دقت كم، اين روش جز در موارد اضطراري توصيه نمي شود.
ب) مقايسه عكسهاي هوايي منطقه
موفقيت اين روش بستگي زيادي به وجود عكسهاي هوايي رودخانه و اراضي حاشيه آن در زمان سيلاب دارد. در اين روش چنانچه عكسهاي هوايي منطقه در زمان وقوع پيك سيل يا مدت كوتاهي بعد از آن وجود داشته باشد ( مثل عكسهاي هوايي سيل خوزستان در سالهای 46،47 و57 )، محدوده سيل گير از اين عكسها به روي نقشه توپوگرافي منتقل مي شوند.
اگر چه از اين روش از حجم عمليات صحرايي نسبت به روش قبل كاسته مي شود ولي به دليل مسائل اجرايي امكان پرواز و تهيه عكس هوايي بهنگام از منطقه معمولاً با دشواريهاي زياي همراه است. مضافاً اينكه در رودخانه هاي مرزي و محدوده آنها عملاً كاربرد اين روش غير مممكن است.

ج) استفاده از تصاوير ماهواره اي و تكنيكهاي سنجش از دور
در اين روش بايد اطلاعات با قدرت تفكيك بالا در اختيار باشد و به علاوه اين اطلاعات
در زمانهاي قبل از وقوع سيل، همزمان با واقعه سيل يا بعد از جاري شدن سيل، برداشت شده باشد. براي بررسي مناطق وحوزه هاي آبخيز كوچك مي توان اطلاعات دور سنجي هوايي كه توسط هواپيما تهيه مي شود را مورد استفاده قرار داد. ليكن براي بررسي و پوشش مناطق وسيع، سنجنده هاي ماهواره اي تنها ابزار ممكن مي باشد.
د) محاسبه دستي
از اين روش برای تعيين حريم و بستر رودخانه و پس از تعيين سيلاب با دوره برگشت معين استفاده مي شود و بعبارتي نمي توان آنرا جزء روشهاي مهندسي و داراي دقت برای تهيه نقشه هاي پهنه بندي سيل محسوب نمود و قطعاً نتيجه حاصل جز يك محاسبه دستي ساده نيست و فقط در موارد محدود و براي مقاصد خاص قابل قبول است.
ه) استفاده از مدلهاي رياضي
در اين روش به كمك مدلهاي رياضي، جريان سيلاب شبيه سازي شده و پس از محاسبه پروفيل
جريان توسط مدل، پهنه هاي مختلف سيل حاشيه رودخانه براي دوره بازگشتهاي معين بر روي نقشه هاي توپوگرافي منتقل مي گردد. اين روش در مقايسه با ساير روش ها از دقت بالايي برخوردار و نتايج محاسبات خصوصاً پس از واسنجي مدل قابل اعتماد مي باشد.
نتايج پس از تعيين رقوم تراز آب براي دوره بازگشت هاي معين بر روي مقاطع عرضي مختلف رودخانه منتقل مي گردد. در نهايت با توجه به شيب طولي رودخانه در هر بازه و با درونيابي رقوم دو مقطع پهنه سيلگير براي دبي با دوره بازگشت مورد نظر تعيين و نقاط و خطوط به يكديگر متصل مي گردند .
تعيين حريم و بستر روخانه ها
تعيين حريم و بستر از لحاظ فني و حقوقي در كشور بسيار پراهميت و پيچيده مي باشد، يكي از مهمترين كاربردهاي نقشه هاي پهنه بندي سيل، تعيين حدود گذرگاه سيل و اراضي سيلگر حاشيه مي باشد. خصوصاً آنكه اين اراضي از يك سو به علت دسترسي به منابع آبي بسيار پرارزش بوده و از سوي ديگر به علت مجاورت با رودخانه در معرض خطر سيل و طغيان رودخانه مي باشد.
ارزشهاي دشت سيلابي
دشتهاي سيلابي تحت تاثير فرآيندهاي فيزيكي و بيولوژيكي ايجاد مي شوند.عمده نيروهاي شكل دهنده دشتهاي سيلابي را مي توان اقليم ، چرخه آب، فرسايش و رسوبگذاري و رويداد هاي حدي دانست.

روابط پيچيده بين اين نيروها موجب ايجاد منظره هاي زيبا در حاشيه رودخانه ، اراضي
مردابي حاصلخيز ، خاكهاي آبرفتي حاصلخيز، محيطي متناوب براي بسياري از گونه هاي گياهي و جانوري و بعضاً در خطر انقراض ، محيطي براي فعاليتهاي علمي و تاريخي و باستان شناسي، مي شود.

خسارات سيل

خسارات سيل در بخشهاي مختلف اقتصادي ، اجتماعي و زيست محيطي قابل بررسي مي باشد. در بيشتر موارد خسارات وارده را مي توان مورد ارزيابي و سنجش قرار داده، براي آن مبلغ مشخص نمود که در اين صورت خسارات را محسوس مي نامند. علاوه بر خسارات محسوس، فاجعه هاي طبيعي خسارات نامحسوسي نيز دارند.

خسارات محسوس

خسارات محسوس خود به دو گروه خسارات مستقيم و غير مستقيم طبقه بندي مي شود (مهدوی، 1376):
1- خسارات مستقيم : آندسته از خسارات كه در اثر نيروي سيل يا در اثر ايجاد وضعيت غرقابي ايجاد مي شود. اين دسته از خسارات شامل تخريب جاده ها، پلها و تاسيسات آب، برق ، گاز ، تلفن و ...، تخريب امكان مسكوني ، تجاري و صنعتي، از بين رفتن اسناد و مدارك اداري و اقتصادي، خسارات يا تخريب محتويات و متعلقات منازل خسارات ناشي از فرسايش در رسوب گذاري در اراضي زراعي می باشد
2- خسارات غير مستقيم: خسارات ثانويه اي كه در اثر وقوع خسارات مستقيم ايجاد مي گردندو شامل خسارات ناشي از تخريب يا اختلال در عملكرد تاسيسات آبرساني، برق، گاز ، تلفن جاده ها و بزرگراه ها، خسارات ناشي از آتش سوزي و انفجار غرقاب شدن و تخريب تاسيسات گازرساني و برق، خسارات ناشي از كاهش عايدات بيمه، هزينه ناشي از تخليه، جابجايي و اسكان موقت خانوارهاي بي خانمان شده، هزينه هاي ناشي از نگهداري و مراقبت سيلزدگان، هزينه هاي ناشي از اختلالات تجاري و هزينه هاي ناشي از اختصاص وامهاي بدون سود يا با سود كم جهت احياء مجدد مناطق سيلزده می باشد .
خسارات نامحسوس
خسارات نامحسوس درمحاسبات اقتصادي براحتي قابل برآورد نمي باشند. ولي از اهميت زيادي برخوردار بوده و بايد مدنظر قرار گيرند. مهمترين اين خسارات را مي توان در ايجاد مانع در راه رشد و توسعه منطقه، ايجاد شرايط نامناسب بهداشتي و شيوع بيماري واگير، ايجاد ياس و نااميدي در مردم و تشويق آنها به مهاجرت، عدم سرمايه گذاري كافي در منطقه ناشي از عدم اطمينان كافي از حفاظت آن خلاصه نمود
روشهای کنترل و تقليل خسارات سيل گزارشهای خبري درباره سيل كه طي سالهاي اخير در جرايد، راديو و تلويزيون منعكس مي شود حاكي از آن است كه طغيان رودخانه هاي كشور خسارات فزاينده اي را به دنبال داشته و ابعاد خسارات و ضايعات جاني و مالي سيل رو به افزايش است.

اگر چه در گزارش های خبري اساساً اطلاعاتي غير فني ارائه مي شود كه غالباً از دقت كافي براي ارزيابي حرفه اي برخودار نيست، از اين رو تنوع و گستردگي مسائل و ضايعات ناشي از سيل را به وضوح نشان مي دهد. تخريب پلها و راههاي ارتباطي، قطع خطوط انتقال نيرو، اختلال در شبكه مخابرات ، غرقاب شدن كشتزارها، ويراني اماكن مسكوني، تاسيسات شهري در روستايي، تلف شدن احشام و هلاكت و آوارگي قربانيان سيل جزو اقلام ثابت و هميشگي فهرست ضايعات سيل در سطح كشور مي باشند .
در گذشته تعداد سيلها كمتر بوده و در نتيجه خسارات كمتري را نيز بوجود مي آورده
اند. در بيشتر شهرها با احداث سيل بند و حفر خندق سيلاب را مهار نموده اند و اين در حاليست كه اكنون گسترش شهرها بنحوي است كه نه تنها امكان احداث چنين سازه هاي را فراهم نمي سازد ، بلكه تجاوز به حريم رودخانه و تغيير كاربري اراضي امري عادي بوده و با سرعت انجام مي گيرد
روشهاي سازه اي
در اين روشها سعي برآن است كه قبل از وقوع سيل، شدت جريان و تراز آب تخمين زده شود و با هدايت، انحراف و يا مهار سيلاب توسط احداث سازه هايي مناسب ، خسارات وارده كاهش يابد . با وجوديكه استفاده از روشهاي سازه اي جايگاه بسيار متداول و موثري در سيسمتهاي كنترل سيلاب دارد ولي در دهه هاي گذشته عملكرد آن رضايت بخش نبوده است.

در حقيقت ايمني كاذب سازه ها را مي توان از مهمترين دلايل افزايش خسارات سيل در جهان محسوب نمود. بررسيهاي سال 1987 كميسيون بلاياي طبيعي ايالات متحده نشان داده است كه يك سوم سيلابهايي كه به فاجعه مي انجامد حاصل تخريب سيل بندها مي باشد.
احداث خاکريزها ، سيل بند ها ، ميانبرها ، انحراف جريان و اصلاح مسير و بهسازی مسير رودخانه از مهمترين روشهای سازه ای کنترل و تقليل اثر سيل محسوب می شوند.

روش هاي غير سازه اي

رهيافتهاي غير سازه اي در مديريت سيل در بر گيرنده آن بخش از فعاليتهاي است كه براي رفع يا تسكين اثرات تخريبي سيلاب، سازه هاي فيزيكي احداث نمي شود. اگر چه بهره گيري از روشهاي سازه اي جايگاه بسيار متداول و موثري در سيمتهاي كنترل سيلاب دارد ولي به تازگي تكيه بيشتري بر روشهاي غير سازه اي و مديريت حوزه آبخيز و تاثير اين سياستها در كاهش خسارات سيل شده است. به هر حال روشهاي غير سازه اي بايد تواماً در طراحي هاي سازه اي مورد توجه قرار گيرند زيرا استفاده از آنها موجب افزايش اثربخشي اقدامات مي شود. در روشهاي غير سازه اي علاوه بر فراهم آوردن تمهيداتي قبل از وقوع سيل در هنگام بروز سيل و يا حتي پس از آن نيز اقداماتي جهت حداقل كردن خسارات در نظر گرفته مي شود .

بايد توجه داشت روشهاي غير سازه اي ممكن است شامل احداث سازه نيز باشند كه در اين حالت سازه مثل روش سازه اي خود جريان سيلاب را منحرف نمي كند بلكه براي رفع و يا كاهش خسارت اعمال مي گردد . از مهمترين روشهای غير سازه ای کنترل و تقليل خسارات سيل می توان به آبخيزداری ، پيش بينی سيل ، مديريت توسعه سيلابدشت و مقاوم سازی در برابر سيل اشاره کرد.

استفاده از مدلهای بارش-رواناب ، مدلهای رونديابی سيل ، مدلهای رگرسيونی چند متغيره ، مدلهای مرکب و روشهای پيش بينی هواشناسی در پيش بينی سيلاب معمول می باشد. مقاوم سازی در برابر سيل و ضد سيل سازی نيز می تواند از طرق مختلف مانند انتقال ساختمان ، ارتفاع دهی ساختمانها ، جابجايي ساختمان ، ايجاد مانع در برابر سيل و حتی ضد سيل سازی به شيوه تر صورت پذيرد.

كاهش خطرات سيل با ساماندهي و محافظت رودخانه

عمليات كاهش خطرات سيل به مجموعه اي از فعاليتهايي اطلاق مي شود كه براي كاهش خسارات سيل در منطقه دشت سيلابي انجام مي گيرد، معمولاً ملاحظات و اجتماعي ، زيست محيطي و توانايي هاي فني و تخصصي در انتخاب روش از روشهاي مناسب براي مهار سيلاب موثر مي باشد. اين روشها در دو گروه عمده مطرح و اجراء مي گردند. تجربيات جهاني نشان مي دهد كه ايمني مطلق در برابر سيل غير قابل حصول است. اين امر ناشي از عدم قطعيت هاي معمول در مهندسي آب، تغييرات هيدروسيسمتها و محدوديتهاي اقتصادي مي باشد.
با افزايش جمعيت و بالا رفتن سطح زندگي ، استفاده از روشهاي مهار رودخانه ها به
منظور جلوگيري از تخريب شهرها، زمينهاي كشاورزي شبكه حمل و نقل و غيره امري اجتناب ناپذير شده است.

اين كار بدليل طبيعت غير قابل پيش بيني رودخانه ها، ساده نيست زيرا رودخانه معمولاً رسوب زيادي را با خود حمل مي كند. تاثير متقابل شدت جريان آب، مقدار و خصوصيات رسوب موجود درتركيب با مواد بستر ، خصوصيات هندسي خاصي به هر رودخانه مي دهد.
منبع:  هیراد عبقری، پهنه بندی سیلاب با استفاده از مدل ریاضی و GIS

وبلاگ علمی پژوهشی جغرافیا

مدل هیدرولوژیکی Hydrologic Model

با سلام

مطلب این پست را  به  مدل هیدرولوژیکی اختصاص دادم . زچراکه ماهیت مدل هیدرولوژیکی در عین

سادگی ،کاربرد زیادی دارد .در واقع شما برای تحلیل های هیدرولوژیکی خود باید از این مدل تبعیت

کنید .به خصوص در تحلیل های آب های سطحی توسط GIS حتما باید مدل هیدرولوژیکی را در نظر

داشته باشید .

مدل هیدرولوژیکی :

مدل های هیدرولوژیکی اجزای مختلف فرآیند  بارندگی - رواناب را تشریح میکنند. این فرایند با بارندگی

آغاز میشود.بارندگی بر روی پوشش گیاهی حوزه آبخیز ، سطح خاک و آب ( دریاچه ، رودخانه و...)

ریزشمیکند .

برای بارش برف  باید ذوب برف را در نظر بگیریم .در یک سیستم هیدرولوژیکی طبیعی بیشتر

 ریزش آب ، از طریق تبخیر و تعرق گیاه به اتمسفر بر میگردد .

ممکن است آب در سطح خشکی جمع شود و با توجه به نوع خاک ،پوشش زمین ، رطوبت قبلی و

ویژیگی های دیگر سطح خشکی ، قسمتی از آب در خاک نفوذ میکند .سطح غیر قابل نفوذ خشکی ،

نفوذآب را کم میکند وباعث ایجاد رواناب ( Runoff ) میشود .بارندگی که در خاک نفوذ نمیکند و یا در

مکانی جمع نمیشود ، به صورت رواناب در کانال نهر ها و رودخانه ها جریان میابد .آب نفوذ یافته ، به

صورت موقتی در لایه های بالایی خاک ذخیره میشود .ممکن است این آب توسط خاصیت موئینگی و

فعالیت های گیاهی به بالا برگردد یا در مسیری افقی بصورت جریان درونی ، جاری شود و یا به

آب های زیرزمینی وارد گردد .

جریان درونی سرانجام به کانال رودخانه حرکت میکند. آب در سفره آب زیرزمینی به آرامی جابه جا

میشود .اما سرانجام قسمتی از آن بصورت جریان پایه ( Base Flow) به آبراهه بر میگردد .شبکه

آبراهه ها ، جریانروی زمین ، جریان درونی و جریان پایه را جمع آوری کرده و به خروجی حوزه آبخیز

هدایت میکند. 

به همین سادگی .

اگر با نرم افزار های هیدرولوژیکی آشنایی داشته باشید احتمالا به این نتیجه رسیده اید که مراحل

روش های محاسباتی در این نرم افزار ها بر اساس مدل های هیدرولوژیکی است .

یکی از این نرم افزار های قدرتمند Archydro  است که قبلا در باره آن توضیحاتی ارائه دادم .

با توجه به اینکه احتمالا در پست های بعدی به توضیح طرز کار Archydro میپردازیم .بنابراین تشریح

مدل های هیدرولوژیکی امری ضروری به نظر میرسید .

منبع :      کتاب geographic information system in water resources engineering

                                         نویسنده : Lynn .E Johnson

برای اطلاعات بیشتر درباره مدل هیدرولوژیکی به کتاب هیدرولوژی  دکتر علیزاده مراجعه کنید.

موفق باشید

---

حرف های خودمانی :

داشتم کتاب 17 اصل کار تیمی نوشته جان ماکسول را مطالعه میکردم . وقتی که 5 اصل اول را خواندم از

خواندن بقیه کتاب منصرف شدم .با توجه به این اصول هیچ دو نفری در جغرافیای ما  پیدا نمیکنید که بتوانند

در مدت زمانی طولانی بایکدیگر مشارکت داشته باشند و به هدف خود برسند !!

بر اساس گفته جان ماکسول : مشارکت با همکاری تفاوت دارد .

همکاری به معنای رضایتمندی برای انجام دادن کار با هم است .مشارکت به معنی کار کردن با هم

و به جدیت است .از نظر اعضای مشارکت پذیر در یک تیم ، مکمل بودن یکدیگر بسیار مهم تر از رقابت

کردن با یکدیگر است ( صفحه 21 کتاب 17 اصل کار تیمی) .

چک دم های تخته سنگی - بدون شرح !

چک دم های^۱ تخته سنگی از قرار دادن تخته سنگ های نسبتا کوچک در عرض گالی ها ساخته

میشوند(شکل16) .هدف از احداث این چک دم ها ، کنترل فرسایش کانال گالی و توقف فرسایش

آبشاری با تثبیتراس گالی است .

چک دم های تخته سنگی برای تثبیت گالی های کوچک و اولیه و یا انشعابات گالی های بزرگ تر

استفاده میشوند. طول کانال این گالی ها کمتر از 100 متر و مساحت حوزه آبخیز دربر گیرنده گالی

کمتر از 2 هکتار است .

احداث این چک دم ها محدودیت منطقه ای ندارد و در هر منطقه ای میتوان آنها را احداث نمود .

حداکثر ارتفاع موثر چک دم های تخته سنگی 1 متر است و عمق پی کمتر از 0.5 متر میباشد .

ضخامت این سد ها در سطح سرریز 0.5 تا 0.7 متر است .

شیب نمای پایاب این چک دم ها 20 درصد است و نمای سرآب چک دم های تخته سنگی معمولا

قائم است .

طول پی این چک دم ها بیش از طول سرریز است .

پی بال های این چک دم طوری باید ساخته شود که بال ها حداقل در 50 سانتیمتری گالی از هر طرف

چک دم فرو روند .

تخته سنگ های استفاده شده در تاج و قسمت های میانی باید بزرگتر از بخش های دیگر باشند .

به منظور مقابله با سیلاب های تند باید بال های چک دم توسط دیواره های بالی محافظت شوند .

زاویه بین دیواره بالی و بال 30 تا 45 درجه است . ارتفاع دیواره های بالی باید برابر با عمق سرریز یاشد .

بالای دیواره های بالی را میتوانید با خاک پر کنید .

شکل سرریز این چک دم ها مقعر است .

۱- گاهی مشاهده شده که واژه "چک دم" را به صورت "چکدم" می نویسند .

واژه انگلیسی Check Dam از دو کلمه Check به معنای منع و بازداشتن و Dam به معنای سد

تشکیل شده است .بنابراین "چکدم" صحیح نیست .

منبع : FAO watershed management field manual

III. SPECIFIC TREATMENT MEASURES

---

 بدون شرح

چک دم های الواری

با سلام .

میدونم که در تب و تاب امتحانات و نمره گرفتن هستید .استاد تو رو خدا ۳ نمره بدید معدل

الف بشیم .استاد ۲ نمره میخوایم که مشروط نشیم .... . تا کی ؟ !

ارزیابی اطلاعات و توانایی های شما در ۲ ساعت امتحان از یک جزوه ۱۰۰ صفحه ای است که

سال هاست حتی یک "و" هم از آن نیافتاده است .استاد هم خوشحال از اینکه همه دانشجویانش

 این ترم هم قبول شدند .

نمره های شما به چه درد خاک و گیاهان رودخانه میخوره . اونا از شما کمک میخوان نه نمره .

 با این رقابت های (ببخشید) مضحکانه به جایی نخواهیم رسید .باید فکری اساسی کرد .

آبخیزداری مثل پزشکی نیست که در همان لحظه نتیجه کار خودتون رو ببینید .ممکنه هفته ها ،

ماه ها و یا سال ها طول بکشه که بتونید نتیجه کار خودتون رو مشاهده کنید .ولی شما مثل یک

 پزشک با زندگی یک نفر سر رو کار ندارید .بلکه ده ها ، صدها و بلکه هزاران خانوار هستند که

زندگی و تامین معاش آنها به صداقت ، درستکاری ،دانش و ابتکار عمل شما بستگی دارد .

پس بکوشید که از دام نادانی رهایی یابید .مطمئن باشید که حتی برخی از اساتید عزیز شما

هم دوست ندارند شما به این نتیجه برسید .

بریم سراغ اصل مطلب :    چک دم های الواری    Log check dams

چک دم های الواری از الوار ساخته میشوند و پایه های آنها در  گالی قرار میگیرند.میتوان این چک

دم ها را از تخته های محکم ، تخته سنگ ها ، تیرک ها و اتصالات راه آهن های قدیمی درست کرد .

هدف اصلی از ساخت چک دم های الواری حفظ ذرات درشت و ریزی است که توسط جریان آب در

گالی حمل میشوند و همچنین تثبیت راس گالی است .

چک دم های الواری برای تثیبت گالی های کوچک ، منشعب و  اولیه ساخته میشوند که معمولا کمتر

 از 100 متر طول دارند و حوزه آبخیز در بر گیرنده آنها کمتر از 2 هکتار است .

حداکثر ارتفاع این چک دم ها از سطح زمین 1.5 متر است .شیب نمای بالادست و پایین دست

چک دم های الواری 20 درصد است .شکل سرریز مستطیلی میباشد.

 معمولا طول و عمق سرریز به ترتیب 1تا2 متر و 0.5 تا 0.6 متر است  ( شکل 15 ) .

پایه ها در دو ردیف و در عرض گالی طوری قرار داده میشوند که حدود 0.5 متر از طول پایه ها در

داخل زمین قرار بگیرد .فاصله بین پایه ها حداقل 1 متر است. طول پایه ها معمولا 1.5 تا 2 متر است

و قطر انتهای بالایی آنها بیش از 8 سانتی متر میباشد .

الوار یا مصالح دیگر چنان بین ردیف های پایه ها جایگذاری میشوند که سرریز در وسط چک دم قرار بگیرد .

انتهای الوار ها باید  حداقل تا 50 سانتیمتر در هر طرف گالی در  زمین فرو رود.

بالای پایه ها باید با سیم محکم چنانکه در شکل 15 نشان داده شده است ، بسته شود .

بال های هر طرف سر ریز باید با دیواره های بالی محافظت شود .

زاویه بین دیواره بالی و بال باید 30 تا 45 درجه باشد .ارتفاع دیواره های بالی باید برابر با سرریز باشد .

برای ساخت دیواره های بالی میتوان از سنگ به جای الوار استفاده کرد .

این مطلب خلاصه ای از ویژگی های چک دم الواری بود. امیدوارم با پی گیری بیشتر بتوانید معلومات خود

را در زمینه چک دم ها بالا ببرید .

منبع : FAO watershed management field manual

           SPECIFIC TREATMENT MEASURES

حقیقت تلخ- محاسبه ابعاد گابیون 1

میبینم که همچنان مشغول حفظ کردن کلمات و جملات (اکثرا بی سرو ته) کتب و جزوات هستید که چکیده ای از تراوشات

و تجربیات درست و اشتباه نویسندگان این جزوات است ( مربوط به همه کتب و جزوات نمیشود ) .تا کی میخواید

رقابت های بیهوده برای نمره داشته باشید ! ؟ .

این بار براتون مطلبی دارم که فکر کنم دوستداران گابیون ازش لذت میبرن .

محاسبه حجم چک دم های گابیونی :

1 - حجم خاک برداشت شده از پی و بال ها :

طول ارتفاع پهنا حجم مکعب
1. 0.60 (1.35+0.70)/2 1.2 0.738

2. 0.40 1.55+0.70)/2 1.2 0.540

3. 0.50 (1.55+0.80)/2 1.2 0.705

4. 1.30 (1.65+0.85)/2 1.2 1.950

5. 0.70 0.85 1.2 0.714

6. 2.00 (0.85+1.70)/2 1.2 3.060

7. 0.50 (0.85+1.55)/2 1.2 0.720

8. 0.40 (0.70+1.55)/2 1.2 0.540

9. 0.60 (0.70+1.35)/2 1.2 0.738

مجموع کل خاک برداشت شده = 9.705 کلیه واحد ها به متر میباشد .

سدهایی که کمتر از 3 متر ارتفاع دارند و ابعاد آنها 1*1*2 یا 0.85*0.85*2 یا 0.75*1.5*3

میباشد نیازی به محاسبه ابعاد ( ضخامت تاج و پایه سد) بر اساس اصول هیدرو استاتیک

یا فرمول های تجربی نیست.

برای گابیون های با ارتفاع بیش از ۳ تا ۵ متر ( منظور ارتفاع کل میباشد) ضخامت تاج و پایه بر

اساس فرمول زیر محاسبه میشود :

k=0.4H و d=0.6H

K = ضخامت تاج سد از سطح سرریز

d= ضخامت پایه سد

H= ارتفاع کل سد

عمق پی 1.5 برابر ارتفاع مفید سد است و پی سد طویلتر از سرریز میباشد .

ادامه دارد....

مشكلات اصلي حوزه آبخيز :

 

براي استفاده از نيروي  انساني ، زمان  و منابع محدود ، بررسي و طرح ريزي حوزه آبخيز تا  جايي كه امكان  دارد

 

 بايد  عملا انجام گيرد . بررسي بايد در راستاي تشخيص اهداف اصلي و مشكلات عمده انجام گيرد .

 

 در عين حال نبايد از پتانسيل كل حوزه آبخيز غفلت نمود .

 

مشكلات عمده حوزه آبخيز :

 

مشكلات عمده و بزرگ حوزه آبخيز از  كشوري به كشور ديگر متفاوت است . بسياري از اين مشكلات وابسته به هم

 

هستند و نميتوان به راحتي آنها را تشخيص داد و از هم متمايز كرد. با اين وجود  ميتوان اين مشكلات  را به

 

گروههاي زير تقسيم نمود .

 

 اجتماعي – اقتصادي :

 

فقر روستايي در بالا دست سبب مهاجرت  روستاييان به شهر هاي بزرگ ميشود  و يا باعث تخريب  منابع حوزه

 

آبخيز ميگردد.

 

كاربري ارضي نامناسب ( كشت بر روي  شيب ، تغيير كشت بدون شخم مناسب ، چراي مفرط و..) باعث

 

 تخريب زمين و ديگر منابع حوزه آبخيز ميگردد.

 

جنگل زدايي  سبب افزايش خطرات سيلاب هاي فصلي و يا خشكسالي در پايين دست ميگردد.

 

 فني – سازماني ( Technical/institutional) :

 

طرح هاي ضعيف و  نامناسب  و  فعاليت هاي توسعه اجرايي ( جاده سازي ، خانه سازي ، معدن كاوي ،

 

ايجاد تفريح گاه ها و ... ) ، آبراهه هاي را تخريب نموده و محيط زيست را آلوده ميسازد .

 

طبيعت :

 

بلاياي طبيعي ( سيلاب هاي شديد ، زمين لغزش ها ،آتش سوزي هاي طبيعي و..) بر وضعيت حوزه آبخيز

 

 صدمه وارد مياورد. 

 

فرسايش طبيعي و فرسايش تسريع  شونده ، سبب  ته نشست رسوب در بند هاي ذخيره آب ، كانال هاي

 

 آبياري ، و ديگر تاسيسات عمومي ميشود .

 

دسترسي و محدوديت هاي منابع :

 

در اجراي طرح عملي حوز ه آبخيز نبايداز  موجوديت و  محدوديت هاي منابع چشم پوشي نمود .

 

 احتمال اجراي يك طرح  غيرواقعي  بسيار كم است .

 

برخي از محدوديت هاي بزرگي كه در پروژه هاي آبخيزداري در كشور هاي مختلف با آنها روبه رو

 

 هستند شامل:

نبود سرمايه .

كمبود نيروي انساني ، مخصوصا در سطح حرفه اي .

هماهنگي ضعيف بين سازمان هاي دولتي .

پويايي كم و  كمبود وسايل كاري  .

فقدان داده ها و  تحقيقات براي توسعه مداوم .

 

ديگر محدوديت هاي اجتماعي – اقتصادي ، سازماني و سياسي

 

 

اين محدوديت ها بايد  جدا ملاحظه گردند و استراتژي هاي مديريت حوزه آبخيز بايد بر اين محدوديت ها

 

غلبه نمايد . شناخت محدوديت ها و موجوديت منابع و استفاده بهينه از  اين موجوديت ها بر عهده آبخيزدار

 

 يا طراح پروژه است .

 

تشخيص مشكلات ، اهداف و اولويت ها :

 

1- جمع آوري داده هاي موجود :

 

جمع آوري داده هاي موجود ، اولين گام در جهت بررسي و طرح ريزي حوزه آبخيز است . در  بسياري از

 

 كشورها ،بررسي خاك ، زمين شناسي ،بررسي جنگل و مطالعات  اقلیم ممكن است قبلا

 

 انجام شده  باشد . گزارشات ، اطلاعات آماري  و نقشه ها كمك بسياري در بررسي حوزه آبخيز ميكند .

 

آژانس هاي دولتي ديگر ميتوانند عكس هاي هوايي ، نقش ههاي توپوگرافي ، اطلاعات مالكين و

 

 اطلاعات زيربنايي را مهيا نمايند . معمولا با صرف زمان اندكي براي جستجو ي اين منابع اطلاعاتي ، ميتوان

 

 از مزاياي آنها سود جست . در صورت  استفاده نكردن از اين منابع ، آبخيزدار هزينه و زمان زيادي را

 

 متحمل ميشود. داده هاي تاريخي همچون بارندگي ، سرعت جريان آب و تاريخچه كاربري ارضي را نميتوان

 

 فقط با بررسي هاي صحرايي به دست آورد  در صورتي  كه اين داده ها در آژانس هاي دولتي به صورت فشرده

 

 و خلاصه وجود دارد .

 

پس از اينكه  داده هاي موجود  جمع آوري  شد و مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت ، بررسي اوليه به منظور چك

 

 كردن ، اضافه نمودن و به روز رساني اطلاعات انجام ميگيرد . با انجام اين كار ، زمان كلي بررسي حوزه آبخيز

 

 بسيار  كاهش ميابد  .

 

 

-تشخيص سريع مشكلات حوزه آبخيز :

 

قبل از شروع بررسي تفصيلي ، اغلب بررسي هاي مقدماتي  نياز است . هدف اصلي از بررسي تفصيلي  ، تشخيص

 

 مشكلات عمده و جمع آوري يا تطبيق ( چك كردن ) داده هاي اوليه است.در اين نوع بررسي عموما كار هاي زير

 

 انجام ميگيرد :

 

جمع آوري اطلاعات دست اول در طبيعت و  ميزان مشكلات فيزيكي و اجتماعي كه در آينده كار طرح ريزي دقيق

 

 را  ساده تر ميكند .

 

استفاده از  تصاوير  ، نقشه ها و اطلاعات هاي ديگر  . بدين طريق آبخيزدار با شرايط حوزه آبخيز آشنا ميشود

 

بررسي تعداد ، دقت و شرايط ايتسگاه هاي آب و هوا شناسي در حوز ه آبخيز

 

ديدار و ارتباط با آژانس ها ،سازمان ها ، جوامع و كشاورزان محلي

 

سازماندهي به منظور  بررسي آتي و تخمين هزينه بررسي و طرح ريزي

 

مشكلات فيزيكي :

 

كشف و  تشخيص اين مشكلات معمولا كار سختي نيست . شيب هاي تند ، بدلند ها ، خاك هاي  مستعد لغزش ،

 

 سازند زمين شناسي ضعيف و غيره ، مثال هايي از اين نوع هستند . مشكلاتي همچون بارش شديد و سنگين

 

باران ، رواناب  زياد ، جريان هاي طغياني ، باد هاي سهمگين ، بايد از اطلاعات آب و هوا شناسي و يا با

 

جمع آوري اطلاعات و مشاهدات محلي  كسب گردند .

 

 

مشكلات استفاده از منابع :

 

مشكلاتي همچون تغيير كشت ، تخريب جنگل ، آتش سوزي ، چراي مفرط ، احداث نامناسب جاده و  عدم

 

كنترل معدن كاوي بايد تشخيص داده شود و اگر امكان داشته باشد ، دلايل آن بايد مورد ملاحظه قرار گيرد .

 

تشخيص درست اين مشكلات در مراحل اوليه كار در پيشبرد بررسي و طرح ريزي حوزه آبخيز و همچنين

 

 تشكيل خط مشي درست در آينده تاثير بسزايي دارد

 

مشكلات نهايي :

 

اثرات نهايي تخريب حوزه آبخيز -  فرسايش خاك ، زمين لغزش ، رسوب گذاري زياد ، آلودگي آب ،

 

 سيلاب ها و خشكسالي و غيره  بايد سريعا تشخيص داده شود . اين اثرات را ميتوان از طريق مشاهده و رسيدگي

 

سريع و تا حدي از داده هاي به دست آمده از آژانس هاي منابع آب و يا  مناطق مسكوني محل مورد نظر   يافت .

 

مشکلات اجتماعی و اقتصادی و مشکلات دیگر :

مشکلات اجتماعی و اقتصادي  كشور هاي در حال توسعه ، مانع مهمي در انجام كار هاي است .

 

هر مشكل اينچنين  بايد در مراحل ابتدايي  انجام پروژه تشخيص داده شود . از جمله اين مشكلات ميتوان به

 

تصرف اراضي ، فقر ، فرهنگ ،مقبوليت پايين نوآوري در منطقه  ، كاهش فصلي كارگر و ... را ميتوان نام برد .

 

 ملاحظه امكانات مديريتي : -2.3

 

چالش هايي كه در طي انجام پروژه شناخته ميشوند :

 

صرفا تشخيص مشكلات حوزه آبخيز براي انجام صحيح يك پروژه كافي نيست .چالش هاي ممكن نيز بايد به

 

هنگام آغاز كار  بررسي گردد.

 

ادامه دارد...

 

منبع : FAO watershed management field manual

 

 

 

 

 

بررسی و طرح ریزی حوزه آبخیز

                   

                               بررسي و طرح ریزی حوزه آبخيز :

حفاظت ، توسعه و  احياي   مناطق كوهستاني و يا حوزه هاي آبخيز بالا دست اهميت زيادي در

 پيشرفت  اهداف توسعه ای دارد . با توجه به اين موضوع بسياري از كشور هاي در حال توسعه

 توجه زيادي به مديريت حوزه آبخيز دارند .

تعاريف :

براي شروع لازم است ، چندين  تعريف مهم را توضيح دهيم .

يك حوزه آبخيز(watershed) به لحاظ توپوگرافيكي ناحيه اي است كه توسط سيستم رودخانه

 زهكشي ميشود . براي مثال كل زمين زراعي كه به چند نقطه  از نهر يا رودخانه زهكشي ميشود .

 يك حوزه  آبخيز ، واحدي هيدرولوژيك است كه به عنوان واحد فيزيكي- زيست شناختي و همچنين

در بسياري  اوقات به عنوان يك واحد اقتصادي – سياسي به منظور بررسی و مديريت منابع

 طبيعي ، توصيف و  به كار ميرود . ‍‍Catchment  اغلب مترادف با حوزه  آبخيز ميباشد  .

اندازه مشخصي براي  حوزه آبخيز وجود ندارد . يك حوزه ميتواند از چندين هزار كيلومتر مربع

 تا چند كيلومتر مربع  وسعت داشته باشد .

حوزه آبخيز با حوزه رودخانه (River basin  )  تفاوت دارد . ممكن است يك رودخانه در مسير

جريان خود به دریا از صدها حوزه آبخيز و انواع بسياري از اشكال زمين ( Land form) گذر نمايد .

تخريب حوزه آبخيز ( watershed degradation) :

تخريب حوزه آبخيز یعنی از بين رفتن ارزش حوزه شامل ، پتانسيل توليدي ، خاك و آب همراه با

 تغييرات رفتارهيدرولوژيكي سيستم رودخانه  در طی زمان است  و نتيجه آن كاهش كيفيت و

 كميت و زمان جريان آب  . تخريب حوزه آبخيز از رابطه متقابل عوارض فيزيوگرافيكي

 ، اقليم و كاربري ارضي ضعيف  (جنگل زدايي بيش از حد ، كشت نامناسب ، تخريب خاك

و شيب ها توسط معدن كاوي ، حركت حيوانات ،ساخت رودخانه و انتقال ، ذخيره و تغيير جهت

 و استفاده  نامناسب از  آب ) ناشی میشود .و  به نوبه خود منجر به تسريع تخريب  بوم شناختي

، كاهش فرصت هاي اقتصادي و افزايش  مشكلات اجتماعي ميگردد.

همه حوز هاي آبخيز  داراي انواع منابع طبيعي – خاك ، آب ، جنگل ، مرتع ، جانوران وحشي ،

مواد معدني و  غيره هستند . از آنجايي كه  آبخیزداری شامل تصميم گيري درباره 

 استفاده  از منابع به منظور چندين هدف  ميباشد ، استفاده از چندين تخصص با هم ، لازم به

نظر ميرسد .

آبخیزداری بايد  با همكاري سازمان هاي مختلف دولتي و همچنين طبقات مختلف اجتماعي

مردم  انجام گيرد . از طرف ديگر ، دخالت افراد و عناصر بسيار زياد در تصميصم گيري

  باعث عدم کارایی  نتايج ميگردد. براي مثال اگر هدف اصلي ، حفاظت يك  بند  آبياري باشد

 ، مسئولان و آ‍ژانس هاي آبياري بايد در اين زمينه دخالت نمايند ، نه سازمان  آب و برق .

عوامل جديد ساخته دست بشر ( احداث جاده ، معدن كاوي و... ) و يا عوامل طبيعي

 ( زمين لغزش ها  ، آتش سوزي هاي طبيعي ، سيل ) همواره فاكتور هاي موثر بر مديريت

 حوزه آبخيز میباشند .

توجه به اين نكته حائز اهميت است كه وقتي  چالش هاي جديدي در راستاي آبخیزداری

 روي دهد ، طرح مديريت اول بايد صلاح شود که مسئوليت آن به عهده طراحان و آبخيزدارن است .

آنها بايد مسئولان دولتي را متقاعد كنند كه آبخيزداري يك فرآيند مداوم و قابل تغيير است . 

بررسی  و طرح ريزي  حوزه آبخيز : 

 بررسی و طرح ريزي حوزه آبخيز ، اولین کارهای یک آبخیزداری است كه اگر به طور

 صحيح تفهيم و اجرا گردد ، باعث اجرا ي موفق یک طرح  آبخيزداري ميشود .

چهار سطح بررسي و طرح ریزی حوزه  آبخيز :

1-سطح ملي : در سطح ملي   نوعی  شناسايي سريع توسط عكس هاي هوايي و تكنيك هاي

سنجش از دور انجام ميگيرد .

 اين سطح براي تشخيص مشكلات حوزه  آبخيز مناطق  بزرگ مقیاس مناسب است . با

اين نوع  بررسي  ميتوان طبقات وسيع كاربري اراضي وعوامل مهم تخريب را  مشخص نمود .

با استفاده از ادغام  داده هاي موجود و  با تكنيك هاي اين سطح ميتوان اطلاعات كافي  براي

 يك طبقه بندي ساده حوزه هاي آبخيزدر سطح ملي انجام داد .

هدف اصلي اين طبقه بندي كلي ، تشخيص  موارد مهم زير ميباشد .

ماهيت حوزه آبخيز : براي نمونه حوزه هاي آبخيز شهري ، جنگلي، صحرايي و... .

تشخیص مشكلات بزرگ و نواحي بحراني : براي نمونه مشكلاتي كه به دلايل انساني يا طبيعي ،

 و يا هر دو روي ميدهند .

 شدت مشكلات و وسعت  نواحي بحراني .

مكان هاي حوزه آبخيز : همچون  حوزه هاي آبخيز اراضي مرتفع ، حوزه هاي اراضي پست و ... .

اين طبقه بندي ميتواند نقش مهمي در تعيين سياست ملي و اولويت كارگذاري ها داشته باشد .

سطح منطقه اي يا ناحيه اي :

گروهي از حوزه هاي آبخيز در اين سطح بررسي ميشوند . همچنين طرح  هاي  توسعه

منطقه اي در اين سطح  انجام ميگردد.

در اين سطح ، نواحي محدود تري نسبت به سطح ملي تحت پوشش قرار ميگيرد ولي ضرورتا 

 براي  يك حوزه آبخيز خاص ، به اندازه سطح ملي دقيق نيست .

اين بررسي ها در ايجاد طرح هاي توسعه  دراز مدت براي منطقه يا ناحيه حائز اهميت است .

سطح حوزه آبخيز و زير حوزه :

بيشتر بررسي هاي دقيق در سطح حوزه ابخيز  انجام ميشوند . زيرا يك حوزه آبخيز ، يك واحد

كاركردي است كه در يك سيستم كامل، نواحي بالا دست و پايين دست را با يكديگر مرتبط

ميسازد و  نيز واحد مناسبي براي طرح ريزي و  تحليل هاي اقتصادي است .

در يك حوزه آبخيز بزرگ ، بررسي و طرح ريزي دقيق در زير حوزه هايي كه با مشكلات

 جدي و يا در نواحي بحراني انجام ميگيرد .

سطح زراعی :

بررسي در سطح زمين زراعي و بررسي به منظور توسعه اجتماعي نيز  لازم به نظر ميرسد.

 اين سطح بررسي بسته به نياز هاي واقعي  ميتواند در طي دوره بررسي  يا در آغاز مرحله

اجرای طرح  انجام گيرد .

هدف اصلي بررسي در اين سطح ، بهبود مديريت اراضي زراعي و توسعه اجتماعي در

 حوزه آبخيز است  و بيشتر تاكيد بر حفاظت و توسعه دارد .

از طريق بررسي و طرح ريزي  در سطح محلي اطلاعات  اساسي و مهمي فراهم ميشود .

به طوري كه كشاورزان و جوامع محلي را نيز شامل ميشود . اگر در محل مورد نظر دولت

محلي ، اتحاديه كشاورزان  و..تاسيس شده باشد ، نماينده هاي  آنها بايد در پروسه بررسي

در مقياس محلي شركت داشته باشند . 

یه منظور  استفاده  از نيروي انساني ، منابع ، و زمان ، بررسي وطرح ريزي حوزه آبخيز 

تا جايي كه  امكان دارد بايد عملي انجام گيرد . 

بررسی ها  بايد در راستاي اهداف  اصلي و مشكلات عديده انجام گيرد و طرح ها و نظريه ها

بايد متمركز بر حل كردن و كاهش مشكلات باشد .در عين حال  نبايد از پتانسيل كلي حوزه آبخيز

 غفلت كرد.

 ادامه دارد ..

 

 

واکنش جامعه نسبت به سیل و سیلاب

چگونگی واکنش جامعه نسبت به سیل و سیلاب به نحوه اطلاع جامعه از بلای سیل 

بستگی دارد . آگاهی از این بلای طبیعی تا حدی به تمام یا بعضی از ویژگی های

فیزیکی ( طبیعی ) خود بلا بستگی دارد . مثلا برتون و دیگران ( ۱۹۷۹) نشان دادند که آگاهی

 از سیل و به دنبال آن سازگاری با حادثه مستقیما به فراوانی وقوع سیل مربوط میشود.

 همچنین اطلاع از بلا به طور قابل توجهی بین گروههای مختلف فرهنگی متفاوت است .

 مثلا جوامع پیشرفته فنی اروپای غربی و ایالات متحده آمریکا تا حد زیادی به لزوم سازگاری با

سیل پی برده اند . اما برای گروههای کشاورزی استفاده کننده از سیلاب در جنوب آریزونا و

شمال مکزیکو چنین مسئله ای وجود ندارد . اما در اینجا هم اختلافاتی وجود دارد  .

 سرخپوستان واقعیت سیل و سیلاب را پذیرفته اند در صورتی که گروههای پیشرفته اندکی

 با این پدیده سازگار شده اند . همچنین بعضی گروهها در آرزوی کنترل سیل هستند در

صورتی که بعضی دیگر آن را کار خدا میدانند و معتقدند باید آنرا تحمل کنند .

در هر اجتماع و یا قلمرو فرهنگی خاص اغلب تفاوت های بجایی در درون یک گروه و یا در بین

 گروهها وجود دارد . گروههایی مانند کارگذاران علمی . مصرف کنندگان مانبع و عامه مردم

  آگاهی متفاوتی نسبت به دانشمندان دارند . این اختلاف ممکن است از گوناگونی ماهیت و

 میزان تجربه شخصی و تفاوت تاثیرگذاری سیل و سیلاب بر مصرف کنندگان مختلف ناشی

 گردد.  مثلا برای مدیر یک کارخانه چند سانتیمتر سیلاب در زمانی کوتاه در مواقع نادر ممکن

است مسئله ای پیش نیاورد ولی برای مدیر دیگری که با سیلاب های پی در پی و عمیقتر

مواجه است این مسئله جدی است .

افراد  یا گروهها میتوانند به طرق متعدد خود را با بلایای سیل وفق دهند . تحقیقات وایت و

 شاگردانش در شیکاگو به شناسایی مجموعه واکنش های ممکن منجر گردید ( وایت ۱۹۷۵ -

برتون و دیگران ۱۹۷۹) . این واکنشها عبارتند از :  برعهده گرفتن زیان - کمک مردمی-

کاهش  سیل و کنترل- مرتفع کردن زمین - تخلیه فوری مردم و برنامه ریزی مجدد

- تطابق سازگاری - تغییر کاربری زمین و تنظیم آن و بیمه سیل .

ویژگی های سیل موفقیت و موفقیت در پیش بینی در این مورد ملاحظاتی مهم محسوب

 میشوند . از این رو در مطالعه واکنش نسبت به سیل بهتر اسن ویژگی های فیزیکی مهم 

سیل را  مد نظر داشته باشیم ( عمق آب - مدت یا دوام غرقابی - ناحیه مغروق -

سرعت جریان - روابط میان فراوانی و تکرار سیل - فصل بندی - اوج جریان - کاهش

و افزایش بده - بار رسوب - حجم کل رسوب ) .

دوستان علاقه مند میتوانند برای اطلاعات بیشتر  به کتاب ژئومورفولوژی و مدیریت محیط

ترجمه دکتر شاپور  گودرزی نژاد مراجعه نمایند .

موفق باشید

مفاهیم اصلی در آبخیزداری

شش مفهوم اصلی در فعالیت های مرتبط با حوزه  آبخیز و رودخانه ها باید  همیشه

مد نظر قرار گیرد .

۱- رودخانه فقط قسمتی از یک سیستم است .

۲- سیستم ، پویا ( دینامیک ) است .

۳- عملکرد سیستم پیچیده است .

۴- در سیستم آستانه اهی ژئومورفیکی وجود دارند و اگر از این آستانه ها

فراتر رود ، تغییرات شدیدی در آن ایجاد میشود .

۵- تحلیل های ژئومورفیکی آینده سیستم را مشخص میکنند و ما باید از مقیاس های زمانی

مطلع باشیم .

۶- مقیاس رودخانه باید مد نظر قرار گیرد .مثلا آیا رودخانه کوچک است ؟آیا یک نهر کوهستانی

 است؟ و یا رودخانه بزرگی همچون می سی سی  پی است .

                                             سیستم رودخانه

شیوم طرح مناسبی از یک سیستم رودخانه ای را ارائه داده است . وی این سیستم را به 

3 ناحیه طبقه بندی کرد .

ناحیه 1 : بخش بالایی سیستم یا همان حوزه آبخیز یا حوزه زهکشی است . در این سیستم بار

 رسوبی تولید میگردد ( ناحیه فرسایش ) .

۲-بخش میانی سیستم ، یا همان رودخانه . در این بخش از سیستم رسوبات انتقال میابند

( ناحیه انتقال ) .

۳- بخش زیرین سیستم که میتواند یک دلتا ، دریاچه و یا آبگیر باشد ( ناحیه رسوبگذاری)  .

معمولا در هر ناحیه یک فرآیند غالب است . اگر برای مثال هدف شما کنترل فرسایش کناری 

 رودخانه باشد ،باید فقط بر روی بخش کوچکی از  طول رودخانه  عمل کنید ( ناحیه 2 ) .

با این حال ، با توجه  به اینکه شما با یک سیستم سرو کار دارید ، باید مطمئن باشید که فعالیت

 شما مداخله ای  در انتقال رسوب از بالا دست ( ناحیه 1 ) به پایین دست ( ناحیه 3 ) نمیکند .

پس رودخانه بخشی از یک سیستم پیچیده است. این اصل مهم را میتوان در گفته دکتر هانس

 آلبرت انشتین به بهترین وجه ممکن درک نمود .

وی بیان میدارد که اگر اعمال مدیریت ما بر بخشی از یک رودخانه به  درستی انجام گیرد 

و شخص به نتیجه مورد نظر خود برسد ، باز هم  نباید فراموش کرد که همین عمل میتواند

در بخش دیگری از سیستم  باعث تغییرات نامناسبی گردد. فعالیت های ما نباید فقط به

 بخشی از یک  رودخانه متمرکز باشد مگر اینکه دلایل موجهی برای این  کار داشته  باشیم .

سیستم پویا است .

برای هر یک از نواحی که در بالا به شرح آن پرداختیم ، یک عملکرد اصلی معرفی شد .

در ناحیه 1 فرسایش روی میدهد . در ناحیه 2 انتقال رسوبات فرسایش یافته از ناحیه 1 انجام

 میگردد و در ناحیه 3 رسوبگذاری  صورت میگیرد .در ناحیه 3 تغییرات به دلیل  رسوبگذاری

 انجام میگیرد.شاید یک دریاچه به یک زیستگاه مرطوب( مرداب،باتلاق و...) تبدیل  گردد و سپس

 در جهت یک  دشت سیلابی تکامل یابد .عملکرد هر یک از این نواحی بیانگر  تغییرات دائمی در

 سیستم است و اینکه سیستم پویا میباشد  .از دیدگاه مهندسی ، برخی از این تغییرات ممکن است

 بسیار مهم باشند . برای مثال از بین رفتن 100فوت از کناره رودخانه نتایح ناگواری برای

 خانه ای مسکونی و اراضی کشاورزی باارزش به بار میاورد .از دیدگاه  ژ ئومورفیکی این

تغییرات در  یک سیستم محتمل است و وقوع تغییرات در سیستم نشان دهنده  این نیست که

 سیستم از حالت تعادل خارج شده است . اما برای انجام اعمال آبخیزداری  همچون جلوگیری

از فرسایش کناری ما مجبور هستیم که در یک سیستم پویا عمل کنیم و  در حالی که هدف خود را مد

 نظر داریم باید از  اختلال در این سیستم اجتناب کنیم .

                                                            پیچیدگی

تغییرات چشم انداز(Landscape) پیچیده است ( شیوم و پارکر 1973) .ما در یک سیستم

 عمل میکنیم  و تعریف یک سیستم ،ترتیبی از اجزا برای تشکیل یک مجموعه کامل است .

                                an arrangement of things to form a whole

  تغییر در بخشی از یک سیستم میتواند باعث تغییرات پیچیده ای در کل سیستم شود .

وقتی که یک سیستم رودخانه ای در معرض اثرات خارجی ( خارج از سیستم) قرار گیرد . ،

 تغییرات در سراسر سیستم روی میدهد .    

                       

                                                         آستانه ها

آستانه ژئومورفیکی در سیستم رودخانه ای بدین معناست که تغییر متوالی در یک متغیر میتواند

 سرانجام باعث تغییر شدیدی در سیستم شود . اگر یک رودخانه چندین ذره خاک را از کناره

رودخانه جدا کند ، هیچ گونه تغییر خاصی مشاهده نمیشود .اما اگر هیچ رسوبگذاری در این

 نقطه برای جبران ذرات فرسایش یافته انجام نشود کناره رودخانه سرانجام شدیدا فرسایش پیدا

کرده  و از زیر کنده میشود .مقدار جریان آب برخوردی به کناره ممکن است بسیار متفاوت باشد .

در این مثال تغییر ، فرسایش تدریجی چندین ذره خاک و تغییر پذیری سرعت رودخانه بود .

این نوع آستانه را آستانه ذاتی یا درونی میگویند . شاید به دلایلی همچون زلزله و یا انجام

اعمال اشتباه آبخیزداری ،سیستم از آستانه فراتربرود .این آستانه را آستانه بیرونی میگویند .

یک آبخیزدار باید ازآستانه های ژئومورفیکی آگاه باشد و سیستم را از آستانه خود فراتر نبرد.

                                                     زمان

هر شاخه ای از علوم مربوط به طبیعت مقیاس زمانی خاصی را برای بررسی های خود

در نظر میگیرد. مثلا زمین شناسان معمولا با مقیاس های زمانی میلیون ها سال سروکار دارند .

.مقیاس یک زیست شناس ممکن است ، طول عمر یک جاندار باشد .

ژئومورفولوژیست ها معمولا سه مقیاس زمانی برای بررسی رودخانه ها در نظر میگیرند.

1-زمان زمین شناسی 2- عهد جدید 3- زمان حاضر 

.زمان زمین شناسی معمولا صد ها هزار و یا میلیون ها سال است .در این زمان فقط فعالیت های

 عمده زمین شناسی صورت میگیرد . از جمله تشکیل کوهستان ها ، تغییرات سطح دریا و...

عهد جدید، دوره ده ها سال تا چندین صد سال پیش میباشد .در این مقیاس یک رودخانه ممکن

 است خود را به شرایط تعادل برساند .مقیاس زمان حاضر بسیار کوتا ه است .حدودیک سال

تا 10 سال .طرح یک پروژه بزرگ احتمالا نیازمند به مقیاس زمانی کمتر از ده سال دارد .

 عمر پروژه اغلب در مقیاس عهد جدید است .در پروژ های مربوط به رودخانه ،زمان دشمن

 ما است ، دوست ما است ،و آموزگار ما  است .

In river related projects time is the enemy, time is our friend, and time is our teacher.

( منظور اینه که شما نباید سرتون رو بندازید پایین و هر مقیاسی خواستید انتخاب کنید و یا هر

بلایی خواستید سر رودخانه مفلوک بیارید.همون کاری که تقریبا همه دارن انجام میدن.مهران.  ) .

                                                   مقیاس

ابعاد فیزیکی رودخانه در نوع تصمیم گیری  برای حفاظت رودخانه و حوزه آبخیز بسیار حائز

 اهمیت است .مثلا بسیاری از اعمال درختکاری که به منظور کاهش فرسایش کناری رودخانه

صورت میگیرد ، در رودخانه های کوچک موفقیت آمیز است . اما در رودخانه های بزرگی که

ارتفاع کناره آنها بیش از 30 فوت است و نوسان ارتفاع سطح آب 20 تا 30 فوت میباشد ،

 درختکاری روشی منطقی به نظر نمیرسد . 

 

منبع : Channel rehabilitation : peocesses , design and implementation

                                                      Presented by : US Army

جلوگیری از تشکیل گالی ها

در مطالب قبلی مفصلا در باره گالی ها و طبقه بندی آنها صحبت شد . فکر نکنید خیلی به

این کرم خاکی علاقه دارم . این کرم یکی از منابع درآمدی آبخیزداران است . بنابراین از اهمیت

بسیاری برخوردار میباشد .

جلوگیری از تشکیل گالی بسیار ساده تر کنترل آن پس از شکل گیری کامل میباشد . اگر گالی

های کوچک تثبیت نشوند ، بزرگتر و عمیقتر میگردند . تحت شرایط اقلیمی و زمین شناسی

 خاص  کناره های قائم گالی میتواند ۲۰ تا ۳۰ متر عمق و حتی بیشتر داشته باشد . این نوع

 گالی میتواند تپه های زراعی علفزار ها و حتی جنگل ها را در بر بگیرد . در بسیاری از موارد

به دلیل زمین لغزش های بزرگی که پس از بارندگی یا یخبندان در کناره های گالی ها روی

 میدهد ، امکان تثبیت این گالی ها وجود ندارد .

همچنین پیشگیری ، اقتصادی تر از درمان میباشد . زیرا در اعمال کنترلی از سازه هایی

 استفاده میشود که بسیارپر هزینه تر از اعمال پیشگیری هستند .

روش های جلوگیری از پیشرفت گالی ها:

۱ -  مدیریت صحیح زمین :

جلوگیری از آتش در جنگل ها و برداشت درختان کاشته شده یا جنگل های طبیعی .

جلوگیری از آتش در مراتع

کنترل چرا و تجدید پوشش گیاهی مراتع و بوته زار ها

حفظ باروری خاک و تثبیت اراضی زراعی از طریق  تلفیق جنگلکاری و کشاورزی یا کشاورزی ( به تنهایی)

کنترل احداث جاده ها و معادن

تثبیت سریع فرسایش ورقه ای یا آبراهه ای و گالی های تازه ساخته شده در جنگل ها ومراتع

۲- حفظ و نفوذ آب سطحی :

علاوه بر مدیریت صحیح زمین ، روش های  حفاظت از شیب ها  از جمله راه آب های حفظ و نفوذ

رواناب ، تراس ها ، چپر ها و پشته ها باید در بالای گالی و نواحی فرسایش یافته میان شاخه های

 گالی ها  احداث شود . همچنین این اعمال ، هزینه کنترل ساز های را کاهش میدهد.

۳- انحراف آب سطحی در بالای گالی :

انحراف آب از بالای گالی سبب میشود تا رواناب ، از راس گالی ( سر خندق ) دور شده و به راه

 آب های طبیعی ، کانال های واجد پوشش گیاهی و یا در نواحی پایدار و رخنمون های سنگی

 که نسبت به فرسایش حساس نیستند وارد شود . آب سطحی نباید به ناحیه حساس دیگری

 وارد شود و گالی دیگری ایجاد نماید .

هدف اصلی انحراف کاهش آب سطحی وارد شده در گالی و حفاظت نواحی کشت شده و

 حساس به فرسایش میباشد . معمولا احداث راه آب های کوچک  به تنهایی و یا همراه با

 ساز ه های دیگر مثل بند های کوچک خاکی و چک دم ها در کنترل گالی استفاده میشوند .

 موفق باشید

ادامه دارد .... .

منبع : منبع قبلی مطالب گالی ها

 

 

 

روشهای کنترل گالی ها - JAWRA

به طور کلی فعالیت هایی که در جهت مدیریت حوزه آبخیز صورت میگیرد . به چند شاخه

اصلی تقسیم میشوند. یکی از این شاخه های اصلی کنترل گالی در حوزه آبخیز میباشد .

 در کشور ما ، بر این مهم تاکید بسیار زیادی میگردد ولی نتایج به دست آمده در برخی

 مناطق حاکی از کاربرد روش ها و متد های نامناسب برای کنترل گالی ها میباشد .

در حقیقت یکی از اهداف استفاده از سازه های آبخیزداری کنترل گالی ها میباشد .

در پست های قبلی ،مفصلا در باره گالی ها توضیح داده شد. ۱ - ۲ - ۳  .

اندازه گالی و رابطه آن با سیل :

در حوزه های آبخیز¹(Watershed) کوهستانی و تخریب شده ، هر گالی دائمی در شبکه

 گالی ،معمولا یک حوزه¹ زهکشی(Catchment) جدا و کانال گالی اصلی دارد . کانال گالی اصلی حدود

 یک کیلومتر طول دارد و مساحت حوزه آن معمولا بیش از ۲۰ هکتار نمیشود .

یک حوزه سیلابی معمولا شامل چندین سیستم گالی میباشد .

 مساحت حوزه سیلابی میتواند تا ۱۰۰۰ هکتار وسعت و ۲ کیلومتر طول داشته

باشد . به منظور کنترل سیل و جلوگیری از سیلاب های بالادست حوزه آبخیز ، باید تمامی

 گالی های  حوزه آبخیز تثبیت گردد.

                             گالی دائمی به عنوان واحد اصلی عمل

کنترل گالی یکی از مهمترین روش های حفاظتی میباشد که در مدیریت حوزه آبخیز به کار

 میرود .

عملیات  میدانی چه به صورت استفاده از پوشش گیاهی و چه سازه های کنترل گالی باید

در طی فصل خشک و یا اوایل فصل بارندگی صورت گیرد. این موضوع به خصوص در کشور های

 استوایی و نیمه استوایی ، مهمترین جنبه کنترل گالی ها میباشد . در غیر این صورت

اگر کار احداث سازه ها کامل نشده باشد ، در اولین بارندگی سازه شما تخریب خواهد شد .

علاوه بر این ، نمیتوان قبل از کامل شدن احداث سازه ،  اقدام به استفاده از   پوشش

گیاهی ( کاشت درخت ، نهال ، بوته و... ) نمود .

هر گالی دائمی در یک سیستم گالی باید به عنوان واحد اصلی عمل مد نظر قرار گیرد و

تمامی اقدام های کنترل در گالی های دائمی باید تا قبل از فصل بارانی پایان یابد .

                             انتخاب روش های کنترل گالی

برای یک گالی دائمی معیار اصلی به منظور انتخاب روش کنترل ساز ه ای ،  بر اساس

 مساحت حوزه گالی ، شیب و طول کانال گالی میباشد . قسمت های مختلف کانال گالی

 اصلی و گالی های فرعی توسط   موانع خاکی ، علفی و چک دم های سنگی ، چوبی 

و بوته ای  تثبیت میگردد.

بخش های پایین گالی با چکدم های سنگی و تخته سنگی تثبیت میگردد.

برای مثال در نقطه ای از پایین ترین بخش کانال گالی اصلی باید یک برون زد  سنگی

،چک دم گابیونی  یا بنای سیمانی احداث گردد. اگر نقطه ثابتی در کانال وجود نداشته باشد ،

از سد کمکی ( گابیون یا سیمانی ) ،در جلوی اولین چک دم احداث میگردد. نقاط احداث

چک دم های دیگر بر اساس شیب کانال گالی و ارتفاع مفید چک دم تعیین میگردد.

معیار  انتخاب اقدام های کنترلی برای گالی دائمی :

۱):اگر مساحت حوزه آبخیز گالی ۲ هکتار یا کمتر باشد ، سازه مورد نیاز :

در بالای راس گالی ( سرخندق ) احداث کانال ها یا راه آبهای انحرافی   .

۲): اگر طول کانال گالی ۱۰۰ متر یا کمتر ( از راس گالی) و شیب کانال گالی مختلف ،

و مساحت حوزه آبخیز گالی ۲ هکتار یا کمتر باشد ، سازه مورد نیاز

( حداکثر  ۱۰۰ متر از راس گالی ) : سدهای فلزی سبک، چک دم های سنگی ، چوبی و

بوته ای میباشد . این سازه ها برای گالی های فرعی نیز استفاده مشود .

۳):اگر طول کانال گالی ۹۰۰ متر و شیب کانال ۷۰ ٪ یا کمتر و مساحت ۲-۲۰

هکتار ، سازه مورد نیاز ( بین ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ متر از راس گالی ) ، چک دم های تخته سنگی،

اگر لازم باشد ، دیواره نگهدارنده بین چک دم ها . معمولا به جای احداث چک دم تخته سنگی ،

اولین چکدم را ، گابیون یا چک دم سیمانی احداث میکنند .

نکته : تمامی سازه های احداث شد ه باید همراه با  کشت گیاهان ( درخت ، نهال ، بوته

و.. ) باشد  .

در استفاده از این استاندارد ها ، اختلافی بین گالی های واقع در حوزه های کوهستانی ،

و حوزه های نیمه کوهستانی  وجود ندارد . در حوزه های نیمه کوهستانی ، بیشترین

 شیب کانال گالی اصلی ، میتواند بین ۳۰ - ۴۰ درصد باشد .در نواحی تقریبا پست

( پای تپه ها ، زمین های مرتعی و کشاورزی ) ، این شیب کمتر از ۳۰ - ۴۰ درصد میباشد .

معیار دیگر ، یعنی طول گالی اصلی برای نواحی تپه ای و پست مشابه میباشد .

 

1 . واژه های مختلفی در زبان انگلیسی برای حوزه  وجود دارد . از این واژه ها میتوان به

Watershed ، Catchment و Basin  اشاره نمود . گاها در انگلیسی بریتانیایی  از

Catchment به معنی حوزه  استفاده میگردد . در انگلیسی آمریکایی از Watershed

در معنی حوزه آبخیز به کار میرود . ولی به طور کلی Watershed به عنوان حوزه آبخیز

و  Catchment به عنوان ناحیه زهکشی ( ناحیه ای که در یک رودخانه یا آبگیر و.. زهکشی

میشود ) یاد میگردد . همچنین به Catchment Basin ، Catchment Area نیز گفته میشود .

( فرهنگ لغت وبستر ) .Basin به ندرت به عنوان حوزه آبخیز استفاده میشود و بیشتر در

معنای چاله به کار میرود .

                                      موفق باشید

---

                                            JAWRA

 

حقیقتا ما مدیون تلاش های بی دریغ و وجدان کاری برخی بیگانگان هستیم .

و حقیقتا جامعه ای که دانش داشته باشد قدرتمند است .

شما دوست عزیز را با یکی از بهترین ژورنال های آبخیزداری آشنا میکنم .افرادی که

در این ژورنال مقاله ارائه میدهند ، مطرح ترین دانشمندان و اساتید علم آبخیزداری میباشند .

این ژورنال آمریکایی که هر دو ماه یک بار انتشار میابد در فبریه سال 1997 متولد شد .

 JAWRA معروف به بولتن منابع آب بود . این ژورنال به دنبال بهترین مقالات در زمینه منابع

آب میباشد .

چه نوع مقاله هایی در این ژورنال انتشار میابد ؟  بر اساس توضیح صفحه اول وبسیات ،

این ژورنال علاقه مند به انتشار مقالاتی در موضوعات اکولوژی کناره رودخانه ، سیستم

اطلاعات جغرافیایی ( GIS) ، مدیریت انطباقی و تدابیر مرتبط با آب میباشد .

                                            JAWRA

 

                                  TABLE OF CONTENT

چنانچه دانشگاه شما ، در این ژورنال مشترک نمیباشد ، حتما برای اشتراک آن اقدام نمایید .

                      

                                      

 

چک دم ها

دلایل معمول شکست	شرایط خاص مکانی	عمر مفید	ابعاد ذرات خاک	ابعاد متوسط کانال	عملکرد فرسایشی	انواع چک دم
به خوبی حفاظت نمیشود و فرسایش خاک بسیار زیاد میباشد	با استفاده از های تکه های چوب به منظور تجدید پوشش گیاهی استفاده میگردد	2-5 سال	ریز تا درشت	1-2 فوت عمق و بیش از 6 فوت پهنا	کم	STRAW WATLESS
صدمات جانواران-فرسایش بسیا زیاد-لنگه ها bales به خوبی در کنارهای کانال جای نگرفته اند	تنها در مکانهایی که امکان بذر کاری وجود دارد و یا پوشش گیاهی طبیعی سریعا حاصل میگردد	2-3 سال	ریز تا درشت	بیش از 3 فوت عمق و 3 -6 فوت پهنا	کم	STRAWBALE
سنگها آنقدر کوچک هستند که استحکام کافی ندارند و از کناره ها و کف حفاظت نمیکنند. سرریز بسیار کوچک است	در منطقه مورد نظر سنگ در دسترس باشد	نامعین	ریز تا درشت	بیش از 3 فوت عمق و 10 فوت پهنا	کم تا بسیار	ROCK
فاصله بین الوار بسیار زیاد. سرریز کوچک	در خاک های گراولی با مواد آلی زیاد( مثل برگ ها یا شاخه های کوچک) بهترین نتیجه را میدهد	بستگی به نوع چوب از 5 تا 20 سال	درشت	بیش از 3 فوت عمق و 4 فوت پهنا	کم تا متوسط	LOG
چوب کیفیت مناسبی ندارد.فرسایش بسیار زیاد است. سرریز کوچک است.	------------------------	بستگی به نوع چوب تا بیش از 20 سال	ریز تا درشت	2-5 فوت عمق و 2-10 فوت پهنا	کم تا بسیار	BOARD
اتصال به خوبی صورت نگرفته و سنگ ها بسیار کوچک هستند.پوشش گیاهی کافی نیست و در تابستان خشک شده و از بین میروند.کناره ها و کف کانال به خوبی حفاظت نمیگردد.	فقط در کانال هایی که طی فصول خاص آب جریان دارد و سیلاب کمی در این کانال ها روی میدهد.	2 -3 سال. اگر از ستون های چوبی زنده استفاده گردد نامعین میباشد	ریز تا درشت	بیش از 3 فوت عمق و بیش از 4 فوت پهنا	کم	BRUSH AND ROCK DAMS
اتصال به خوبی صورت نگرفته . پوشش گیاهی کافی نیست و در تابستان خشک شده و از بین میروند	------------------------	2 -3 سال. اگر از ستون های چوبی زنده استفاده گردد نامعین میباشد	ریز تا درشت	بیش از 3 فوت عمق و بیش از 4 فوت پهنا	کم تا متوسط	POST AND BRUSH DAMS
جریان آب بسیار زیاد.فرسایش بسیار فعال.تجدید پوشش گیاهی وجود ندارد وپوشش گیاهی در تابستان خشک میشود.	فقط در کانال هایی که طی فصول خاصی آب جریان دارد و سیلاب کمی در این کانال ها روی میدهد.	اگر پوشش گیاهی داشته باشد نامعین میباشد	ریز	بیش از 18 اینچ عمق و پهنای نامعین	کم	DIRT BERM

---

سرریز

                                                                سرریز

سازه ای که آب اضافی را خصوصا به هنگام سیلاب که جریآن آب به بدن سد صدمه وارد میاورد

 و امکان دارد باعث تخریب آنها شود، دفع میکند.( دکتر سلاجقه).در حقیقت این نوع سازه

، تخلیه کننده در یاچه سد در مواقع اضطراری میباشد. مهمترین و حساسترین بخش در

  سازه های آبی ، سرریز میباشد. در حقیقت اگر سرریز یک سد به درستی محاسبه

 و احداث گردد ، مشکل ناپایداری سازه و بحث سیلاب در آن منطقه را نخواهیم داشت.

انتخاب نوع سرریز:

نوع سرریز به ۱- نوع سد ۲- دبی طرح ۳- توپوگرافی ۴- شرائط اقتصادی طرح

بستگی دارد .

در زیر به شرح مختصری در مورد نوع سد و دبی سرریز اکتفا میکنیم.

نوع سد : در سد های خاکی ، سرریز نمیتواند بر روی بدنه سد قرار گیرد. ولی در بقیه

 سد ها (گابیونی ،  سنگ چین ملات دار  و ... ) سرریز میتواند بر روی بدنه سد واقع گردد.

دبی طرح Discharge design : حدالاکثر دبی لحظه ای با دوره بازگشت معین که

سد بر اساس آن طراحی  میگردد و یا حدالاکثر دبی که در طول عمر سد میتواند واقع گردد.

در سد های مخزنی دبی ماکزیمم با دوره بازگشت ۱۰۰۰۰ سال محاسبه میگردند .

 در سد های انحرافی دوره بازگشت۵۰ تا ۱۰۰سال لحاظ میگردد  و در سدهای آبخیزداری

دوره بازگشت ۱۰ تا ۲۰ سال را بع عنوان دوره بازگشت  برای  دبی حدالاکثر در نظر میگیرند.

محل سرریز: محل سرریز بستگی به شرائط پی ،  مقدار و نوع خاکبرداری ،نوع سد

،تراوش سد ،گسل ها و شکست ها ،دوره بازگشت دبی طرح دارد.

تمام سر ریز ها از بزرگ به کوچک عبارتند از :

سرریز رو گذر : در بسیاری از پروژه های سد سازی به خصوص در سد های وزنی از این

نوع سرریز استفاده میگردد. در سدهای انحرافی به منظور بالا آوردن سطح آب و انحراف آن

به زمین های اطراف  و مزارع احداث میگردند. این سرریز ها حالت استغراق دارند.

سرریز نیلوفری: در جایی که نتوان از سرریز رو گذر استفاده کر د،از سرریز نیلو فری

 استفاده میگردد. این سرریز به شکل قیف میباشد و در انتها به تونلی با انحنای مشخص

 ختم میگردد.

سرریز برج آبگیر: این سرریز بیشتر در سدهای خاکی استفاده میگردد و مشابه سرریز

نیلو فری میباشد . با این تفاوت که  در انتها به تونلی با انحنای مشخص ختم نمیگردد بلکه

 توسط لوله ای به پایین دست هدایت میگردد.

سرریز لابیرنت: هرگاه فضا و محل کافی برای سایر سرریز ها وجود نداشته باشد از این

نوع سرریز استفاده میگردد. این سرریز سطح کمی را به خود اختصاص میدهد.

سرریز دریچه ای :با باز شدن دریچه ها شروع به کار میکنند و ممکن است در بالای سطح

آب و یا در سطح آب (سد های انحرافی) قرار بگیرند.

سرریز تونلی:توسط این سرریز میتوان طغیان های استثنایی ار از در یاچه سد تخلیه کرد.

سرریز سیفونی: در جایی که محل کافی برای احداث سرریز رو گذر نباشد و دبی طغیان

 با اهمیت نباشد  از این سرریز استفاده میگردد. عملکرد این سرریز بسیار سریع بوده و خیلی

زود سطح آب دریاچه  پشت سد را به سطح تراز میرساند.

سرریز کانال ساحلی:نوعی سرریز کمکی برای سرریز رو گذر است و آب پس از عبور از

سرریز روگذر از این  سرریز عبور میکند.

سرریز شوت: میتوان این نوع سرریز را در سده ای خاکی استفاده کرد و اگر احداث

سرریزدر طول بدنه سد ممکن نباشد از این سرریز استفاده میکنند.

سرریز با پوش اسکی: برای جلوگیری از تخریب پایین سد از این نوع سرریز استفاده

میگردد و بعد  از عبور آب از سرریز شوت تعبیه میشود.

ابعاد سرریز :

توجه داشته باشید که اگر سرریز کوچک باشد برا ساس قانون ارشمیدش وزن سد کم

شده و سد ناپایدار  میشود و آب روی سد منجر به تخریب پایاب و دو طرف بستر  میگردد در

 این حالت احتیاج به  کفبند میباشد که از نظر اقتصادی مرقون به صرفه نمیباشد و نیز اگر

سرریز بزرگتر از حد یعنی ارتفاع آن زیاد باشد، توجیه اقتصادی ندارد .

عرض سرریز معمولا ثابت است و برای افزایش ابعاد سرریز معمولا باید ارتفاع آن را زیاد در

 نظر گرفت.

ابعاد سرری  با توجه به دبی حدالاکثر لحظه ای در دوره بازگشت مشخص ،  عمر سد و

شرایط  اقتصادی محاسبه میگردد.معمولا سرریزی که جهت سد های اصلاحی احداث

میگردد بشکل ذوزنقه است و اضلاع آن دارای زاویه ۴۵ در جه میباشند.البته در سد های

 گابیونی سرریز مستطیلی میباشد.

در حالتی که آبراهه دارای بستر تنگ باشد و فرسایش بالا رونده وجود داشته باشد ،

باید به سرریز حدالاکثر عرض ممکن داده شود. مسلما عرض سرریز نباید از یک حد معینی

 بیشتر گردد چون ممکن است به پای سد آسیب برساند.بنابراین در مواقعی که کف بستر

 مسطح باشد ، عرض سرریز را برابر  ۷/۸عرض کف بستر در نظر میگیرند تا از شسته شدن

 کناره های بستر در نتیجه ریزش آب سرریزجلوگیری گردد. اگر شکل بستر به صورت V

  باشد در این حالت عرض های مختلف به سرریز داده میشود و برای هر  یک از عرض های

داده شده ، ارتفاع آب سرریز محاسبه میگردد تا بالاخره  عرض ایده آل انتخاب گردد.عرض

 ایده آل سرریز عرضی است که با توجه به انرژی آب و هزینه  کف بندی ، موثر و اقتصادی

 باشد.

 

موفق باشید

سدهای خاکی 1

                                 مطالب مهم در مورد سد های خاکی  :

این سد ها از مواد منفصل یا غیر متصل تشکیل شده اند و جهت ذخیره آب،کنترل سیلاب ها

 و کنترل فرسایش به  کار میروند. سد های خاکی را میتوان در آبراهه های بسیار عمیق

 با کناره های عمودی و  یا آبراهه های بسیار عریض با شیب کم احداث نمود.

بهترین دانه بندی برای این نوع سد ها : رس ۱۵٪ برای کل خاک مصرفی ، لیمون ۱۵٪ برای

 کل خاک مصرفی ، ماسه نرم ۵۰٪ برای کل خاک مصرفی و ماسه درشت ۲۰٪ برای کل

خاک مصرفی میباشد. به طور کلی ابعاد دانه  های مورد استفاده نباید از ۱۰ سانتیمتر

 بیشتر باشد زیرا از فشرده شدن خاک جلوگیری میکند.

.در صورتی که خاکی با چنین مشخصات در ساختمان سد موجود نباشد و یا هزینه های

عمل مقرون به صرفه نباشد استفاده از هسته ای مرکزی تقریبا غیر قابل نفوذ مطرح  میگردد.

خاکی که در هسته مرکزی به کار میرود باید رس دار باشد یا حدالاقل ۲۰ ٪ کل دانه

بندی خاک رس باشد و به بیانی دیگر ۲۰ ٪کل دانه بندی خاک قطری  حدود

 ۰.۰۵ میلیمتر داشته باشد. مناسبترین رس ،رس کائولینیت میباشد و نباید از

رس های تورم پذیر مانند رس مونتموریلونیت استفاده گردد.

بعد از بارندگی شدید و یا گاهی به علت ابعاد کمی که به سد داده میگردد و یا استفاده از

 وسایل نامناسب ، خاک  پشته پایین سد از بین میرود و برای جلوگیری از این عمل

 باید استحکام بیشتری به این سد داده شود.

در مورد سد های ذخیره ای ،معمولا این نوع سد ها پوشیده از گیاهان علفی میشود

 زیرا درختان و درختچه ها با ریشه های خود منافذی ایجاد میکنند که نفوذ پذیری را بالا

 برده و استحکام سد را از بین میبرند. این وضوع در مورد  سد های خاکی اصلاحی وجود

 ندارد زیرا این سد ها قبل از توسعه ریشه ها پر میگردند بنابراین از درختان و

درختچه ها میتوان استفاده نمود .

                                                        موفق باشید

سدها ی با پروفیل L شکل

 

                                          سدها ی با پروفیل L شکل

این سدها دارای یک قسمت کف بند مانند در طرف سرآب میباشند که بر روی آن وزن

 رسوبات و ارتفاع آب  قرار میگیرد. خاصیت این نوع سدها این است که از وزن

رسوبات برای پایداری سد در مقابل فشار استفاده شده است. این سد ها از بتون

آرمه ساخته میشوند و شامل قسمت های زیر میباشند.

- قسمت پاشنه در قسمت سرآب که احتمالا توسط یک زائده بمنظور از بین بردن خطر لغزش و فشار  تحتانی خواهد بود.

- دیواره عمودی که دارای لوله های خروج زه آب میباشد.

- یک پاشنه کوچک در قسمت پایاب بمنظور اینکه فشار وارده روی خاک پی یکسان

تقسیم گردد.

- دیواره تحتانی عمودی کهدر زیر سد و در امتداد دیواره عمودی که در زیر سد و در

امتداد دیواره عمودی  قرار میگیرد و بمنظور آن است که سد در مقابل شسته شدن

خاک پایاب بستر پایدار بماند. محل این سد ها باید با در نظر گرفتن عمق دیواره

تحتانی و شیب حد و شسته شدن قابل پیشبینی خاک در پایه  سد محاسبه گردد.

بتون آرمه : برای یک کتر مکعب بتون ،۳۵۰ کیلو گرم سیمان ، تقریبا ۰.۸ متر مکعب

شن ،۰.۴ متر مکعب ماسه و ۱۶۰ تا ۱۸۰ لیتر آب بکار میرود.

کیفیت بتون بستگی شدیدی به میزان ابعاد ذرات مختلف تشکیل دهنده ماسه دارد و باید بر اساس زیر باشد.

ذرات با قطر کمتر از ۰.۵ میلیمتر حدود ۵ در صد ، ذرات کوچکتر از ۲ میلیمتر ،۳۰ تا ۳۵

در صد  ذرات با قطر  ۰.۲ و ۰.۵ میلیمتر ۵۰ تا ۷۰ در صد . قطر ذرا ت شن باید بین ۲۰

تا ۵۰ میلیمتر باشد.

سیمان برتلند مصنوعی ( CPA325) : در هنگامی که آب آبراهه به سیمان لطمه

 ای نزند و به عبارت دیگر فاقد کلرور ها و سولفات ها باشد .

سیمان CLR315: برعکس شرایط فوق که اغلب اتفاق میافتد.

فرمول BOLOMEY: مربوط به پایداری بتون و ساخت آن است.

فرمول FERET:مقدار آب لازم جهت تهیه بتون .

انتخاب ضخامت سد:

هنگامی که میزان ضخامت سد تا سرریز را داشته باشیم میتوان ضخامت سد را

محاسبه نمود. برای دیواره عمودی ،پاشنه و زائده و دیواره تحتانی یک ضخامت در

نظرمیگیرند.

صرقه جویی در بتون مصرفی در این سد ها توسط هزینه اضافی کفراژ (برای دیواره

عمودی) و یا آرماتور بندی ( برای پاشنه در قسمت سرآب که آرماتور های اصلی در

قسمت سطحی قرار میگیرند ) برای سد های با ارتفاع ۲ تا ۴ متر ازبین میرود. سد

های مهمتر در محل اتصال دیواره و پاشنه دارای یک قسمت به نام GAUSSET

هستند  که ارتفاعش برابر ضخامت سد بوده و میزان آرماتور آن در متر طولی برابر

دیواره باشد.

ضخامت C سد باید به حدی باشد که :

1. با داشتن یک ردیف آرماتور ،دیواره و پاشنه سد در مقابل گشتاور  خمشی پایدار باقی بماند.
2. سد در مقابل شوک و لغزش درد هنگام سل پایدار باقی بماند.

برای سد های به ارتفاع ۲ و ۳متر ،ضخامت سد برابر ۴۰ سانتیمتر میباشد و برای

 سد های به ارتفاع ۴ ،۵ و ۶ متر ضخامت سد به ترتیب ۵۰ ،۶۰ و ۷۰ سانتیمتر است.

محاسبه ابعاد پاشنه : باید طول پاشن هدر قسمت سرآب m و در قسمت پایابn

تعیین گردد و سپس طول کل پاشنه B برابر  است با B=n+c+m . برای یک سد به

ارتفاع کل H مقدار B برابراست با ۰.۷۵H .

محاسبه ابعاد زائده و دیواره تحتانی :

نقش زائده عمودی دو چیز است .

1. بهبود بخشیدن به پایداری کلی سد و مخصوصا پایداری در مقابل لغزش
2. کاهش فشار تحتانی توسط طولانی کردن مسیر حرکت آب

برای سد های به ارتفاع ۴ و ۵ متر طول زائده برابر با ۰.۸ متر و برای سد به ارتفاع ۶

متر برابر ۱ متر خواهد بود .دیواره تحتانی یک دیواره مستقل از سد بوده و در امتداد

دیواره عمودی قرار دارد و دارای همان ضخامتی است که بقیه سد دارا میباشد.

دوستان محترم برای تجسم این سد ، حرفL را در نظر گرفته .قسمت عمودی

این حرف را به عنوان دیواره عمودی سد در نظر گرفته و قسمت افقی به عنوان پاشنه

سرآب میباشد.در انتهای پاشنه سرآب یک زائده کوچک به سمت پایین وجود دارد که

همان زائده عمودی است.پاشنه سرآب را کمی به سمت چپ امتداد دهید تا دیواره

عمودی راقطع کند (پاشنه پایاب).حال  دیواره عمودی را به سمت پایین امتداد داده به

طوری که پاشنه را قطع کند.شما در حقیقت دیواره تحتانی عمودی را ترسیم نمودید.

شکل کلی سد شبیه به چهار انگلیسی میباشد که برعکس نوشته شده .در ضمن

شما باید به تمامی این قسمت ها ضخامتی را در نظر بگیرید.

 

 

 

سد سنگ چین ملات دار

                                           سد سنگ چین ملات دار

این سد ها جز سد ها ی وزنی میباشند. حدالاقل ابعادی سنگ ها در این سد ها باید

داشته باشند،۱۵ سانتیمتر ارتفاع ، ۲۰ سانتیمتر عرض و ۴۰ سانتیمتر طول بوده که علاوه

 بر سختی قابل قبول باید مقاومت کافی به یخ زدگی نیز داشته باشند.مقدار مواد لازم برای

ساختن ۱ متر مکعب ملات ،۳۵۰ کیلوگرم سیمان ، ۱ متر مکعب شن شسته شده و

 ۲۲۰ لیتر آب میباشد.

عمق پی در این نوع سدها در حدود ۵/۱ ارتفاع سد به اضافه ضخامت پاشنه های که

حدود ۰.۴ تا ۰.۶ مترر در پایاب ادامه میابد. )ارتفاع همواره در طرف سرآب اندازه گیری میگردد.

 معمولا عمق پی با پاشنه

بین ۰.۸ تا ۱.۸ متر برای ارتفاع های ۲ تا ۶متر تغییر میکند و بهتر است یک شیا ر در

 قسمت پایاب پی جهت زهکشی ایجاد گردد. معمولا کنده شدن پای سد ها هنگامی اتفاق

میافتد که خاک دارا ی دانه بندی ریز مانند مارن بوده و عمق پی کم باشد.

آنکراژ: آنکراژ سد در کناره های آبراهه دارای ۲ مزیت میباشند.

۱): بهتر کردن وضع پایداری سد مخصوصا در آبراهه ای باریک .

۲): کم کردن هطر کنده شدن کناره ها . در حالتی که قسمت های جانبی در اثر کافی نبودن

 ابعاد سرریز در زیر آب قرار گیرد،جریان آب کناره آبراهه را میکند. عمق آنکراژ بین ۰.۷ تا

۱.۵ متر برای ارتفاع های ۲ تا ۶ متر تغییر میکند.

خاکریزی دستی:

خاکریزی دستس تا ارتفاع ۵۰ سانتیمتری سر ریز بالا میاید. وجود خاکریزی باعث کم شدن

 اثر نیرو به جداره سد شده و فشار تختانی را نیز کاهش میدهد. خاک خیس خورده پشت

سد دارای وزن مخصوص ۱.۸  با زاویه طبیعی شیب خاک ۳۹ درجه و K= ۰.۲۳ خواهد بود. 

ضخامت فیلتر ۵۰ سانتیمتر.

منافذ:  باعث کاهش نیروی هیدرو استاتیک میگردند و ارتفاع آب در بالای سرریز را کاهش

میدهند. شکل منافذ مستطیلی بوده  و طول آنها در جهت ارتفاع میباشد. ابعاد آنها ۱۰

 در ۲۰ سانتیمتر در نظر گرفته میشود.کف آنها دارای شیب جزیی به طرف پایاب میباشد .

طرز قرار گرفتن منافذ با فاصله عمودی ۱ متر و  فاصله افقی ۱.۵ متر با آرایش لوزی است .

سطح بالای منافذ حدالاکثر تا ۵۰ سانتیمتری سرریز و سطح پایینی تا حدود زمین

اصلی خواهد بود.

ارتفاع آب در بالای سرریز: ارتفاع آب بسته به وسعت و مشخصات خوزه تغییر پیدا

 میکند و بین ۰.۳ تا  ۱.۲متر برای ارتفاع ۲ تا ۶ متر در نظر گرفته میشود. وزن مخصوص آب

را حدود ۱.۲ در نظر میگیرند که مربوط به  آب خیلی گل آلود یا آبی که دارای ۳۵۰ گرم خاک

 در هر لیتر میباشد .

این سد ها به شکل ذوزنقه هستند. جدار عمودی در قسمت سر آب و جدار دیگر در

قسمت پایاب با شیب حدو د ۲۰ درصد میباشد.ضخامت سد در مجاورت سرریز ۰.۳Hمیباشد

 (۰.۳ ارتفاع کل سد) که از ۰.۶ تا ۱.۸ بسته به ارتفاع سد متغیر است. وزن مخصوص این

سد ها ۲.۲ است .

نکته: هرگز نباید ضخامت سرریز در قسمت فوقانی از ۴۰ سانتیمتر کمتر گردد.

فرمول محاسبه عرض سرریز: b=0.3H       

فرمول محاسبه عرض پایین سد:     B=b+0.2H  

سطح مقطع سد:  S=(B+b).H/2  

 

 

 

سدهای وزنی

                                      سدهای وزنی

سد های وزنی در مقابل نیرو های وارده قط توسط وزن خود مقاومت میکنند.برای جلوگیری

از خطر ترک خوردن سد،در هر ۱۰ متر یک مفصل(Joint) پیشبینی خواهد شد.

انوع سد های وزنی:خشکه چین . سنگ چین ملات دار . گابیونی .

سد های خشکه چین: این نوع سد ها بوسیله سنگ چین خشک درست میگردند و در

 مواردی مورد  استفاده قرار میگیرند که در محل سنگ به اندازه کافی وجود داشته

باشد.این حالت در مکان  هایی که فرسایش شدید وجود داشته باشد کمتر دیده میشود.

مقطع این سد ها به شکل ذوزنقه میباشد.در قسمت سر آب بدون شیب و عمودی

 میباشد و در قسمت پایاب دارای شیب ۲۰ تا ۲۵ در صد است .با توجه به کمی مقاومت

 این سد ها ارتفاع آنها را نباید بیش از ۱.۵ متر گرفت.ضخامت فوقانی سد در سرریز

حدود ۰.۷ برابر ارتفاع سد است.این نوع سد ها در مقابل سیلاب های مهم مقاوم

نیستند.بطوری که ارتفاع آب سرریز هرگز نباید از ۲۰ سانتیمتر تجاوز کند.حساسترین

 قسمت سد ،قسمت سرریز میباشد.باید این سد ها تا ارتفاع حدود ۵۰ سانتیمتر

از سرریز پر شوند.

یکی از علل مهم تخریب در این نوع سد ها فشار ئیدرو استاتیک خاک گل مانندی است

که بوسیله گیاهان کاملا محکم نشده باشد.

سد های گابیونی:

ارتفاع این نوع سد ها نباید از ۳ متر تجاوز نماید و ارتفاع آب سرریز نباید از ۶۰

سانتیمتر بیشتر گردد.توری گابون از سیم های گالوانیزه به قطر ۲ میلیمتر با منافذ ۶

ضلعی به ابعاد ۱۰۰ در ۱۲۰ میلیمتر ساخته میشود. ابعاد استاندارد گابیون: ضخامت

گابیون برای پاشنه ۰.۵ متر و برای ساختن بدنه سد ۱ متر است.عرض گابیون ۱

متر بوده و طول آن از ۲ تا ۶ متر تغییر میکند. ولی معمولا طول گابیون ها را  ۳ متر

 در نظر میگیرند. که هر یک دارای ۴ وجه ۱در ۳ متر در دو وجه ۱ در ۱ متر میباشد.

سنگ هایی که مستقیما در پشت منافذ گابیون قرار میگیرند باید کو چکترین بعد

 آنها از ۱.۵ برابر بزرگترین قطر منافذ توری کمتر نباشد.یا به عبارت دیگر هرگز

نباید از ۱۸ سانتیمتر کمتر گرفته شود.سنگ های داخل توری باید از ۱۲ سانتیمتر

 بزرگتر باشند.

ارتفاع پی معمولا ۰.۵ متر به اضافه ارتفاع پاشنه که آن نیز ۰.۵ متر میباشد.خاکریزی

 دستی تا ۰.۵ متری انجام میگردد.با توجه به قابل نفوذ بودن گابیون عمل زهکشی

با یک فیلتر سنتتیک مثل BIDIM میتواند انجام گیرد.این سد ها فقط در آبراهه های

 کم اهمیت ساخته میشوند و محاسبات  این سد ها بر اساس سیلاب های 10 ساله

 صورت میگیرد.

پروفیل پیشنهادی برای سد های گابیونی:

- در بالای سد یک گابیون با مقطع 1 متر در 1 متر.

- در پایین آن یک گابیون به ارتفاع 1 متر و عرض 1.5 متر .

اختلاف عرض نیم متر گابیون پایین بین دو طرف سد تقسیم میگردد. به طوری

 که 10 سانتیمتر  در قسمت سرآب و 40 سانتیمتر در قسمت پایاب قرار میگیرد.

 وزن مخصوص سد گابیونی 1.6 میباشد.

 

سدهای سبک فلزی

                      سدهای سبک فلزی

سد های مورد استفاده در آبخیزداری به دو دسته سد های وزنیو غیر وزنی تقسیم میگردند.

سدهای غیر وزنی :

مقاومت سدهای سبک در مقابل نیروهای وارد به آنها عوض اینکه بوسیله وزن تامین گردد

توسط مهار کردن بدنه آنها تامین میشود.عمر این سدها مخصوصا در زمین های شور کم

 است  و بجز در مواقعی که بخواهیم به طور موقت محیط را مساعد برای کشت

 کنیم نمیتوانند مورد استفاده قرار گیرند.این سد ها فقط مقداری خاک در پشت خود

جمع کرده و از طبیعت فرصتی برای استقرار گیاه میگیرند.حدالاکثر ارتفاع مفید آنها

۱ متر میباشد.

فشاری که از طرف سیال به دیواره آن وارد میگردد به علت قابلیت زیاد نفوذپذیری بدنه

آن به طور قابل ملاحظه ای کاهش میابد.

سیم های مهاری : این سیم ها از جنس گالوانیزه بوده و قطر آنها ۳ میلیمتر میباشد

که به صورت دوبل پایه های اصلی را به پایه های مهاری متصل مینماید.

                     قسمت دیواره یا بدنه سد:

معمولا بدنه سد از دو جداره ساخته میگردد.جدار اولی که مستقیما به پایه های اصلی

 اتصال  پیدا میکند  و دارای مقاومت زیادی بوده و جدار دوم جهت نگهداری مواد ریز تر

در روی جدار اول قرار میگیرد.

۱): جدار اصلی : این جدار از ۲ پوشش گابیونی که رویهم قرار میگیرند تشکیل شده است.

قطر این سیم ها ۳ میلیمتر بوده و ابعا دآنها ۱۰۰ در ۱۲۰ میلیمتر میباشد.

۲): جدار دوم یا نگهدارنده رسوبات : رل این شبکه نگهداری مواد محموله تا موقعی

است که گیاهان بتوانند مستقر گردند.

                             میله های رابط:

معمولا بهبودی پایداری سد از سپر های افقی T شکل به عرض ۳ سانتیمتر که

 در قسمت سرریز (بالای پایه های اصلی ) و در عمق ۲۵ سانتیمتری خاک به طور

 افقی  قرار میگیرد.و به ترتیب پایه های اصلی و مهاری را به هم مرتبط میسازد.

طرز احداث سد های فلزی سبک :

ابتدا باید شیاری در جهت عمود به جهت جریان در کف و و کناره های بستر به عمق ۲۵

 سانتیمتر و یا تا حدود سنگ های سخت باز کرد تا دیواره و یا بدنه سد در آن قرار گیرد.

شیار دیگری نیز باز در جهت عمود به جریان در محل پایه های مهاری احداث میگردد تا

سپر Tشکل که به طور افقی پایه های مهاری را به هم متصل کرده و استحکام

 آنرا زیاد مینماید در آن قرار گیرد.پایه های اصلی در خاک تا حد امکان و به فواصل ۶۰

سانتیمتر از هم طوری کوبیده میشوند که با خط شاقولی زاویه ای برابر ۱۰ درجه به

طرف سرآب درست کنند.و پایه های مهاری نیز تا حد امکان در خاک کوبیده میگردند.

برای هر دو عدد پایه اصلی یک عدد پایه مهاری در نظر گرفته میگردد. این

 پایه ها نیز  تمایل  به طرف سر آب داشته و فاصله آنها از بدنه سد با توجه به

شیب آبراهه و ارتفاع  سد و شیب حد بدست میآیند.که هرگز نباید کمتر از ارتفاع

سد باشد. پس از استقرار پایه ها ابتدا شبکه های توری در روی پایه های اصلی

قرار گرفته  و به فواصل ۳۰ سانتیمتر  به ۳۰ سانتیمتر به وسیله سیم های گالوانیزه به

 پایه های اصلی بسته میشوند.خاکریزی دستی و ایجاد پوشش گیاهی: معمولا این

نوع سد ها تا ارتفاع ۳۰ سانتیمتر از زیر سرریز پر میشوند.خاکریزی دستی توسط زاویه

فی یا اصطکاک داخلی (شیب طبیعی  خاک)  تعیین میگردد.خاک دستی کاملا فشرده

شده و پس از اتمام ساختمان سد  در اولین  فرصت  مساعد کشت خواهد شدو طرف

 پایاب سد نیز اجبارا بوسیله قلمه هایی  که از  لابه لای منافذ سد رد میشوند محافظت

خواهند گردید.

حوزه های زهکشی و انتقال رسوب

                                 حوزه های زهکشی و انتقال رسوب

بارشی که به روی زمین فرو میریزد ،در دل حوزه های زهکشی  متشکل میگردد.

این حوزه ها زمینه طبیعی را برای فرآینده ای دامنه تپه ،شامل فرسایش خاک

 و سقوط دامنه،و نیز زمینه عملکرد کانال رود شامل سیل و سیلاب را فراهم میاورد.

به این ترتیب حوزه های زهکشی واحدی طبیعی تشکیل میدهندکه در درون آنها

اغلب فرایند های ژئومورفولوژیکی رودخانه ای عمل میکند.

استرالر در سال 1964 حوزه زهکشی را به عنوان واحد ژئومورفولوژیکی  مبنا روی

 زمین ،اینگونه تعریف کرد: 1): یک واحد توپوگرافیک محدود ،مناسب! و معمولابا تعریف

 مشخص و بدون ابهام که در مقیاس های مختلف ،قابل مقایسه باشد.
 
2:یک سیستم ـ واکنش طبیعی که ورودی آن به صورت انرژی حرارتی(از خورشید) 

و جنبشی و پتانسیل (از بارش) و انرژِی شیمیایی در نتیجه فرآیند های هوازدگی

میباشد.انرژی پتانسیل از فرآیند های تکتونیکی تامین میگردد.

 خروجی سیستم شامل آب ،رسوب و مواد محلول است و توسط کانال رودخانه به

نواحی دیگر منتقل میگردد.اما منابع آن از دامنه های حوزه زهکشی تامین میشود ،از

 این رو یک سیستم پیچیده ولی یکپارچه تشکیل میدهد.حوزه های زهکشی معمولا

 محلی برای خروج آب و رسوبات و ریزش آنها به دریا ایجاد میکنند. با وجود این ،در

برخی موارد ،عمدتا در مناطث خشک ،یا در حوزه های فعال تکتونیکی، رودها

به درون فرورفتگی های داخل خشکی (داخلی) میریزند.

 آنگونه که از سیاست های برنامه ریزی،پروژه های مهندسی و مدیریت کاربری

زمین بر میاید ،کمتر فعالیت انسانی است که تاثیری بر حوزه های زهکشی

 نداشته باشد. در مورد ساختمان مخازن سد و پروژه های آبیاری ،این ارتباط

مستقیم به روشنی وجود دارد.همچنین بین انتشار کود های شیمیایی در دامنه های

 حوزه زهکشی و افزایش سطح نیترات ها و فسفات ها ارتباط مستقیم وجود

دارد.شاید چیزی که بیش از همه از آن غفلت میشود حد لازم آگاهی مدیران محیط از

 چگونگی اثرات فعالیت انسان بر هیدرولوژی و جنبه های مختلف ویژگی های

آب در حوزه است.یقینا مدیریت حوزه زهکشی اغب نامناسب است یا قانون به خوبی

 از آن حمایت نمیکندو،به استثنای ایالات متحده که به این مسئله عنایت میشود.

                                  سیستم های حوزه زهکشی            

جنبه مهم مطالعه حوزه های زهکشی ،در نظر گرفتن این حوزه ها به صورت

سیستم ها یکپارچه است.بین علت و معلول یا بین اجزای مختلف این سیستم

اغلب پیوند نزدیک وجود دارد.و هر نوع دخالت انسان عموما به واکنش سیستم

 منجر میگردد.نمونه های مشخص واکنش های حوزه زهکشی مکان هایی

 را شامل میشود که در آنجا تخریب و نابودی جنگل موجب افزایش رواناب سطحی

و فرسایش خاک است. یا جایی که ساختمان سد مانع عبور رسوب به پایین

دست سد میگردد.یا در میاس بزرگتر موجب فرسایش ساحی میگردد.زیرا

تعادل بین رسوبی که وارد پایین دست رود میشود و برداشت آن ،توسط

فرآیند های ساحلی تغییر کرده است(مثلا در امتداد حواشی دلتا) .مثلا تصور

میکنند ایجاد چند سد در مسیر رود نیل علت فرسایش در ساحل دلتای آن است.

چهار جنبه اصلی در سیستم های زهکشی وجود دارد که در ژئومورفولوژی کاربردی

 اهمیت ویژه ای دارند. 1-درجه بندی شبکه رود و طبقه بندی حوضه 2-مدل های

فرساش -حمل- رسوب 3-مفهوم تعادل 4-واکنش حوزه نسبت به عوامل تاثیر گذار

بیرونی .

                                         طبقه بندی شبکه رودخانه    
                                                                               
روشهای درجه بندی رود شامل شماره گذاری،مبتنی بر شبکه شاخه های مجاری

رود است.از این روش های درجه بندی به عنوان اساس تحلیل مورفومتریک شبکه

 و نیز حوزه ای که شبکه در بطن آن قرار دارد ،استفاده میشود.

تحلیل مورفومتریک اصولا و عمدتا به روابط آماری موجود بین ویژگی های شبکه

مانند:رتبه رود،طول حوزهة،مساحت حوزه،عرض حوزه،هندسه حوزه،تراکم

زهکشی،کشیدگی،شیب بدنه دره و... .هورتون در سال 1945 اولین شخصی

بود که به این موضوع توجه نمود.و بعد از آن استرالر،شیدگر ،شرو و گریگوری دنباله

کار های وی را گرفتند.

کار اولیه روی تحلیل داده ها ،چند گرایش کلی را نشان داد.این گرایشها شامل

بررسی نشبت رود با تعداد رودها در یک رتبه معین ،طول رود،شیب رود، و مساحت

حوزه زهکشی بود.ولمن و جرسن1978 توانستند نشان دهند که حوزه های

مختلف در کمربندهای اقلیمی متفاوت روابط عممی مختلفی بین مساحت حوزه و

میانگین دبی سالانه پدید میاورندو اما مورفومتری حوزه قویا بر بعضی ویژگی های

هیدروگرافیک اثر میگذارند،ویژگی هایی چون زمان اوج دبی ،و تمرکز سیلاب در حوزه

،اوج های سیلاب بر حسب تراکم زهکشی ،به میزان زیادی افزایش میابد.امکان دارد

 خود شبکه زهکشی نشان دهنده حساسیت شرایط حوزه زهکشی باشد.تراکم

زهکشی معمولا بیش از هرچیز برای مشخص نمودن شبکه به کار میرود.

                            
                                مدل های فرسایش-حمل-رسوب حوزه
       
مدل کلاسیک رسوب - حمل در چهار چوب مفهوم سایش آب در بالا دست رود

که در اراضی پست رسوب ایجاد میکند و جلگه های سیلابی مجسم میگردد.

          
عموما رودها به کسب نیمرخ تعادل که در قسمت بالا مقعر شده باشد،گرایش دارند.

منبع:ژئومورفولوژی و مدیریت محیط

آر.یو.کوک و جی.سی.دورکمپ. ترجمه دکتر شاپور گودرزی نژاد.

 

 

حوزه آبخیز و نواحی مدیریتی

 تعریف حوزه آبخیز: حوزه آبخیز پهنه ای است که آب از طریق آبراهه ،رودخانه یا در یاچه

 

دراین پهنه جریان دارد.حوزه آبخیز میتواند بسیار بزرگ باشد ( صدها مایل مربع ،

 

شامل یک رودخانه بزرگ،که به دریاچه یا اقیانوس زهکشی میگردد ) و یا بسیار

 

کوچک باشد(حدود 20 اکر،که به یک آبگیر زهکشی میشود).

 

حوزه آبخیز کوچکی که در حوزه آبخیز بزرگتری قرار دارد ،زیر حوزه نامیده میشود.

 

در یک نقشه توپوگرافی معمولا آبراهه ها با رنگ آبی و خطوط تراز با رنگ قهوه ای 

 

 نشان داده میشوند که آب از ارتفاع بالاتر به ارتفاعات پایین جریان میابد. برای ترسیم

 

مرز حوزه آبخیز ، باید در طول ستیغ ها در نقشه توپوگرافی خطی را چنان ترسیم

 

نمایید که در اطراف رودخانه یا دریاچه مورد نظر شما نقاط با بیشترین ارتفاع را به هم

 

وصل کند.

 

محل اتصال یک آبراهه به آبراهه دیگر ،محل تلاقی نام دارد. پایین ترین نقطه اتصال

 

آبراهه ،دهانه یا خروجی حوزه نامیده میشود.در یک حوزه آبخیز ، نقطه شروع جریان آب

 

در  آبراهه  را  سرآب(Headwater) مینامند.

 

 مدیریت حوزه آبخیز شامل سه ناحیه مدیریتی می باشد .

 

۱): آب    2):حاشیه رودخانه (Riparian) 3):مناطق بالادست 

                                                                   (Upland)

 

ناحیه محتوی  آب ،شامل آبراهه ،رودخانه ،آبگیر،در یاچه،اقیانوس

 

است.

 

حاشیه رودخانه : بخش های غیر زراعی و واجد پوشش

 

گیاهی که  بین ناحیه آبی و مناطق بالا دست وجود دارد .واژه

 

لاتین Riparian به معنای  منشا گرفته ازرودخانه است.این

 

منطقه به شدت وابسته به ویژگیهای آب میباشد.

 

معمولا تعریف دقیقی برای واژه مناطق بالا دست وجود

 

ندارد ولی معمولا به نواحی اتلاق میگردد که در بالای داغاب قرار

 

دارند ( برای مثال :دشت سیلابی 100 ساله).

 

منبع: Principles of watershed management

             www.epa.gov/watertrain

پاورقی :

به طور کلی انحنای خطوط تراز ،نشانگر شکل توپوگرافی و پستیو بلندی ها است.

سراسر سطح زمین از نظر توپوگرافی ،تنها از 2 شکل اصلی تشکیل شده است.

فرورفتگی ها(دره ها) وبرجستگی ها(میاناب ها).هر گاه خطوط تراز نسبت به قله

(سربالایی) انحنای کاو یا فرورفته را نشان دهند ، امتداد یک دره خواهد بود.

برعکس ، هرگاه خطوط تراز نسبت به قله (سر بالایی) انحنای کوژ را نشان دهند،

امتداد یک میاناب خواهد بود.

منحنی ها در دره ها نسبت به سربالایی به شکل ۸ دیده میشوند و در میاناب ها

حالت۷ را ظاهر میسازند.عمیق ترین امتداد در دره ها (تالوگ ها) و بلندترین امتداد در

میاناب هاُ(خط الراس ها)در روی منحنی های میزان درست در محل شکست یا تغییر

شیب منحنی ها ترسیم میشوند.حدود خوزه های آبخیز با خط الراس پیرامون شبکه

زهکشی آن حوزه انطباق دارد که به آن خط تقسیم آب نیز گفته میشود.

منبع :مبانی نقشه خوانی   تالیف:دکتر مجتبی یمانی

  

اهمیت حاشیه رودخانه در ایران (نامه محیط زیست به وزیر نیرو)

        نامه محیط زیست به وزیر نیرو

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست از ارسال نامه به وزیر نیرو

به عنوان مسئول جلوگیری از ساخت و ساز حاشیه رودخانه ها بویژه رودخانه های

اطراف تهران ،برای انجام اقدام جدی در این زمینه خبر داد.

سید خلاق میر نیا افزود:سازمان محیط زیست موضوع ساخت و ساز در حاشیه

رودخانه ها را از طریق استانداری تهرا ن نیز پیگیری کرده و استاندار قول داده که

موضوع را پیگیری کند و مانع ساخت و ساز در این منطقه شود.وی در ادامه گفت :

بیشترین مشکل ساخت و ساز در حاشیه رودخانه های اطراف تهران مربوط به

رودخانه های اطراف کرج و جاجرود است..

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت:جلوگیری از

ساخت و ساز در حاشیه رودخانه ها موضوعی است که سال ها بدون نتیجه مانده

است.و سازمان محیط زیست در این مسئله تنها نقش نظارتی و حاکمیتی داشته

است.

منبع: روزنامه همشهری یکشنبه ۲۵ تیر ۱۳۸۵

موضوع حاشیه رودخانه  در شاخه آبخیز داری ،موضوعی بسیار تخصصی میباشد.

به طوری حتی که ارزیابی پوشش گیاهی این نواحی با پوشش نواحی دیگر بسیار

متفاوت است.

اکوسیستم حاشیه رودخانه(RIPARIAN) به دلیل تغییرا ت سریع اکوسیستمی

 و حساسیت بالای این ناحیه نسبت به صدمات و تخریب های انسانی همواره برای

محققان و کارشناسان آبخیزداری ، شیلات واکولوژیست ها حائز اهمیت بوده به

طوری که صرفا به منظور حفاظت از این نواحی سرویس بین المللی حاشیه رودخانه

تشکیل شده است .متاسفانه در کشور ما پروژه ویا تحقیق جامعی در این زمینه

انجام نگرفته است .

 

 

تحول رودخانه

مسیر یک رودخانه از اثر بین آب جاری با سازند و طبقات زمین شناسی  و

مورفولوژی منطقه مورد نظر تشکیل میگردد. بین مسیر رودخانه

و طول کل رودخانه رابطه منطقی وجود دارد. برای نشان دادن این رابطه از

  رابطه تحول رودخانه استفاده میگردد.

این رابطه به صورت زیر بیان میگردد:

 طول رودخانه منهای خط مستقیمی که ابتدا و انتهای رودخانه را 

به هم وصل میکند تقسیم بر طول رودخانه .                                       

e _F= l_F – c/c                                  

 

 

c = طول رودخانه

l_F=خط مستقیمی که ابتدا وانتهای رودخانه را به هم متصل میسازد 

 

                               e _{F= تحول رودخانه}

 

این رابطه برای  طول کل رودخانه صحت دارد ولی می تواند برای بخشی از

 

رودخانه نیز اعمال می گردد و معمولا برای پیچان رودها 

 

استفاده میگردد

 

تحول رودخانه برای رودخانه های بزرگی مانند ارینوکو، کونگو  که جریا ن چرخشی

 

.  زیادی دارند ،بزرگ میباشد

   

مقدار تحول رودخانه در این رودخانه ها به مساحت حوزه بستگی دارد

 

در رودخانه هایی که  آب جاری تقریبا در خط مستقیمی جریان  میابد ،تحول رودخانه

 

کم میباشد

 

 

برای مثال برای رودخانه راین مقدار تحول رودخانه از ابتدا تا انتهای رودخانه برابر ۰.۹

 

است

 

منبع : River morphology                               

                             

Mangel sdorf     1990                            

 

 

    

عوامل اصلی تشکیل بستر رودخانه

۴ عامل عمده که پایه های طبیعت را شکل میدهند، در تشکیل بستر رودخانه ها ت

اثیر میگذارد.

۱):تکتونیک: به صورت جابه جایی های افقی و عمودی پوسته زمین از طریق نیرو

های درونی زمین.

۲):لیتولوژی(سنگ شناسی):به صورت ترکیبات معدنی سطح زمین که مشمول خاک

نیز میشود.

۳):اقلیم: به عنوان مجموع پدیده های اتمسفری

۴):پوشش گیاهی

از این ۴ عامل اصلی ، دو فر آیند انتقالی مهم ناشی میشود.

۱):رواناب  ۲):انتقال رسوب

این دو فر آیند،کنترل کننده ابعاد بستر و هندسه رودخانه هستند .

پوشش گیاهی واسطه بین۳ عامل تکتونیک، لیتولوژی ، اقلیم با ۲ عامل رواناب و

انتقال رسوب هستند.پوشش گیاهی از طرفی میتواند باعث تغییرات میزان رواناب و

انتقال رسوب گردد و از طرف دیگر  ابزار قابل دسترس انسان برای انجام اعمال

مدیریتی است.

  منبع:                       River morphology   

                               Mangel sdorf 1990                   

 

 

سیل و علل تشدید آن

  

بررسي علل افزايش و تشديد سيل در ايران با تاکید بر نقش پوشش گیاهی

 

مجری مسئول: محمد خسروشاهی

 

در مورد این مطلب به منابع طبیعی مراجعه کنید .

 

متشکرم

رسوبشناسی

                  

 

                              رسوب شناسی:

 

ذرات بستر آبراهه

 

 

ترکیب ذرات بستری و کناره آبراهه ،بخش مهمی از ویژگی های آبراهه میباشد که بر

 

شکل کانال ،هیدرولیک،میزان فرسایش، رسوبدهی،و پارامتر های دیگر به شدت تاثیر گذار

 

 

است. ترکیب ذرات بستر آبراهه فاکتور مهمی برای تشخیص رفتار رودخانه است.

 

بررسی ها نشان داده که رفتار،آبراهه های کوهستانی با بستر تخته سنگ و قلوه سنگ

 

،نسبت به آبراهه های کم شیب که بستر شنی،سیلتی یا رسی دارند بسیار متفاوت

 

است.بهترین و کاربردی ترین طبقه بندی ذرات ، طبقه بندی ونت ورت

 

( WENTWORTH)میباشد .

ادامه نوشته

حاشیه رودخانه

 

مدیریت و حفاظت از حاشیه رودخانه یکی از مهمترین بخش های مدیریت حوزه آبخیزمیباشد .

هدف از این مدیریت و حفاظت، کاهش فرسایش کناری آبراهه ها و در نتیجه کمک به تثبیت پروفیل طولی آبراهه و کاهش آلودگی آب ، حفاظت از محیط زیست آبزیا ن،حفاظت از پوشش گیاهی رودکنار که خود باعث کاهش فرسایش و تثبیت آبراهه میگردد.راهکارهایی که میتواند یک مدیر را به این اهداف برساند ،بستگی به هدف موردنظر، وضعیت حوزه آبخیز و آبراهه های مورد نظر، نوع ووضعیت پوشش گیاهی رودکنار و بالا دست منطقه و البته هزینه انجام کار دارد. ولی آنچه که در این شاخه از مدیریت آبخیز در اولویت کار میباشد ، حفظ و یا تجدید پوشش گیاهی طبیعی خود منطقه مورد نظر میباشد. جدیدترین روش ارزیابی وضعیت کناره رودخانه ، روش حالت عملکرد مناسب PFC میباشد .

وب سایت  زیر میتواند شما را در امر حفاظت حاشیه رودخانه و هرنوع اطلاعات دیگری در این زمینه کمک کند

میدانم که مشکل همه ما این است که در استفاده از وب سایت های به زبان انگلیسی مشکل داریم.

شاید این وبلاگ بتواند شروع خوبی برای یادگیری زبان انگلیسی حداقل در حد رشته تخصصی  شما باشد.

از همین الان شروع کنید. رمز موفقیت در یادگیری زبان انگلیسی این است: نترسید و ناامید نشوید.

RiParian Zone  

 

اگر به موضوع حاشیه رودخانه علاقه مند هستید،میتوانم اطلاعات خوب و جالبی در وبلاگ بگنجانم.در ضمن اگر مطلب و یا وب سایت خوبی سراغ دارید برای من بفرستید تا در وبلاگ خودتان بگنجانم.

داونلود نرم افزار های هیدرولوژی

برای داونلود نر م افزار های هیدرولوژی گزینه های زیر را کلیک کنید و نرم افزار مورد نظر خود را در سمت چپ وب سایت باز شده انتخاب کنید. این وب سایت به غیر از داونلود نرم افزار ها . کار با این نرم افزار ها را آموزش میدهد.

                                           کلیک کنید

یک وب سایت عالی

یک وب سایت عالی که تازه پیداش کردم . تقدیم به همه شما.  در این وب سایت مطالب و نرم افزار های بسیار جالبی در  مورد بسیاری از علوم کشاورزی و منابع طبیعی وجود دارد. مخصوصا علم آبخیزداری و هیدرولوژی .

                                  ftp.wcc.nrcs.usda.gov

 

با شخص محترمی که مسئول مدیریت این وب سایت هستند تماس گرفتم .  وی وب سایت زیر

را برای فایل هایی که  خوانده نمیشوند معرفی کرد. 

http://www.wsi.nrcs.usda.gov/products/

 

               منتظر نظرات سازنده شما هستم

  

وب سایت های مرتبط با آبخیزداری ومدیریت رودخانه

 

 

http://www.irn.org

http://www.rivernetwork.org

http://www.ctic.purdue.edu/KYW/nwn/nwn.html

http://www.joewheaton.org.uk/river.asp

http://www.ctic.purdue.edu/CTIC/CTIC.html

http://ei.cornell.edu/watersheds

http://watershed.org/wmc/index.php?module=PostWrap&page=howtopost.html

http://ei.cornell.edu/watersheds

http://water.usgs.gov/rivers.html

http://www.awra.org

http://www.nrcs.usda.gov

www.epa.gov/owow/watershed

بهترین وب سایت های مربوط به علم هیدرولوژی

 

 

                                                 http://www.ghcc.msfc.nasa.gov      

                                                               http://www.ceh.ac.uk

                                                      http://www.nohrsc.nws.gov

                                                               http://water.usgs.gov  

                                                   http://www.bafg.de/grdc.htm   

                                                        http://ghrc.msfc.nasa.gov         

            http://www.tenlinks.com/engineering/civil/hydrology.htm

                                       http://www.wcc.nrcs.usda.gov/hydro